Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 2013

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ


ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 
ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΜΟΥ ΧΡΟΝΩΝ


Χριστουγεννιάτικες αναμνήσεις δικές μου αλλά και για όσες και όσους πέρασαν την ηλικία των πενήντα!



Οι Χριστουγεννιάτικες εμπειρίες της ζωής μας, μοιάζουν σαν σταλαγματιές που πλουτίζουν τη μνήμη μας με εικόνες από τα περασμένα. Γεμάτες αγάπη, θρησκευτική ευλάβεια και θαλπωρή. Άλλες μοναχικές, άλλες φτωχικές, άλλες πονεμένες. Όλες-μα όλες όμως-γλυκά αποτυπωμένες στο νου και την καρδιά μας.
Δεν ξέρω εάν εμείς οι παλαιότεροι είμαστε τόσο ρομαντικοί ώστε να βλέπουμε τα περασμένα πάντα καλύτερα και ποιοτικότερα, συγκρίνοντάς τα με τα σημερινά. Ίσως η ''φευγάτη νιότη μας'', ίσως οι σκιές της ζωής που γέρνουν στην αυλή μας-με ό,τι αυτό συνεπάγεται-να μας κάνουν να βλέπουμε νοσταλγικά τα περασμένα, περισσότερο τούτες τις Άγιες ημέρες της Χριστιανοσύνης, αφού ξέρουμε πως δεν θα γυρίσουν ποτέ πια πίσω.


Χριστουγεννιάτικες σταλαγματιές στο χωριό, τέλη της δεκαετίας του '60 αρχές '70.


Ξεχωριστή λοιπόν γιορτή και ημέρα τα Χριστούγεννα.
Ημέρα των παιδικών μας αναμνήσεων και των παιδικών μας χρόνων. Καθώς η ψυχή βυθίζεται στο πέλαγος των αναμνήσεων, γεμίζει από μια γλυκόπικρη κι ανάλαφρη νοσταλγία όταν θυμάται εκείνον τον καιρό που μικροί και μεγάλοι περίμεναν τα Χριστούγεννα με λαχτάρα και ανέβασμα ψυχής. Τότε που η ημέρα αυτή συγκέντρωνε στο τραπέζι ολόκληρη την οικογένεια, ακόμα και αυτούς που βρίσκονταν στα πέρατα της γης κι έκαναν ότι μπορούσαν να βρεθούν εκείνη την ημέρα κοντά στα αγαπημένα τους πρόσωπα.
Η σχολική γιορτή ήταν μια δροσερή δροσοσταλιά στον πυρετό της προετοιμασίας για την ημέρα των Χριστουγέννων, που σήμαινε και το τέλος των μαθημάτων.


Έφτασαν τα Χριστούγεννα λοιπόν. Χαράς ευαγγέλια.
Έκλεισαν τα σχολεία για 15 ημέρες.
Τι καλύτερο για ξεκούραση και ανέμελο παιχνίδι με τους φίλους και την παρέα.
Πρωί-πρωί αχάραγα με την πρώτη καμπάνα όλοι στην εκκλησία. Είπαμε, μεγάλη γιορτή τα Χριστούγεννα. Αδιανόητο να λείπει κανείς από την εκκλησία του χωριού. Εκτός των άλλων, έπρεπε και να κοινωνήσουμε. Η νηστεία τόσων ημερών μεγάλωνε τη λαχτάρα να βρεθούμε στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι το οποίο μπορεί να ήταν φτωχικό μεν, πλούσιο δε από φίλους, συγγενείς και κυρίως αγάπη. Πραγματικά και αληθινά και τα τρία τότε.


Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο σε μιαν άκρη του σαλονιού. Μη φανταστείτε κανένα θεόρατο πλουμιστό έλατο. Ήταν μια κορφή από κέδρο ή πεύκο. Δεν ξέραμε καν τι είναι το έλατο-και που να το βρίσκαμε στην τελική. Αυτοσχέδια τα στολίδια του. Μερικά σπιρτόκουτα τυλιγμένα με το χρυσόχαρτο που είχαν τα πακέτα με τα τσιγάρα κρεμασμένα για δώρα, τούφες-τούφες βαμβάκι για χιόνι, ένα καρτ ποστάλ που μας είχε στείλει κάποιος μακρινός συγγενής και που απεικόνιζε την Γέννηση του Χριστού για φάτνη, άντε και κανένα αστέρι για κορυφή. Μερικά φτηνά στολίδια της εποχής, χωρίς λαμπάκια και μουσική. Αυτό ήταν το φοβερό Χριστουγεννιάτικο δέντρο μας, κι εμείς το καμαρώναμε.
Δώρα δεν αλλάζαμε τότε. Εκτός του ότι δεν υπήρχαν χρήματα, δεν ήταν και έθιμο τότε. Περιμέναμε να μας δώσουν κανένα δίφραγκο, οι γονείς μας ή η νονά να τρέξουμε στο μαγαζί για καραμέλες.


Ναι, επιτέλους ήρθαν τα Χριστούγεννα και η χαρά μας ήταν πολύ μεγάλη.
Τα Χριστούγεννα τα θυμάμαι με πολλή νοσταλγία στ' αλήθεια. Τα κάλαντα ξεκινούσαν από τα ξημερώματα της παραμονής, αφού είχαμε κάνει την κατάλληλη προετοιμασία, οργανώνοντας την ομάδα που θα έλεγε τα κάλαντα και που απαρτίζονταν από 2-3 άτομα ή και περισσότερα μερικές φορές. Για αμοιβή μας έδιναν αυγά, μήλα, σύκα, πορτοκάλια, φουντούκια, καρύδια, γλυκίσματα και αν ήμασταν τυχεροί και μερικές δεκάρες. Βγαίναμε νωρίς -νωρίς και κρατούσαμε στο χέρι ένα κουτί από σοκολατάκια καλυμμένο με λαδόκολλα, από το παντοπωλείο-καφενείο του χωριού-στο οποίο υπήρχε μια τρύπα για να ρίχνουν τα κέρματα. Όταν το μεσημέρι το ανοίγαμε όλο χαρά, βρίσκαμε δεκάρες και εικοσάρες περισσότερο, άντε και κανένα πενηντάλεπτο. Τα "καλά" σπίτια-όπως τα λέγαμε-μας έδιναν μία ή και δύο δραχμές. Τάλιρο ή δεκάρικο έπαιρνες μόνο από σπίτια συγγενών, αλλά εκεί έπρεπε να πας μόνος σου να πεις τα κάλαντα, ολόκληρα, όχι τα μισά, όπως τα λέγαμε στα περισσότερα σπίτια. "Και ο νοικοκύρης του σπιτιού, χίλια χρόνια να ζήσει". Πάντοτε είχα την απορία γιατί το λέγαμε αυτό, αφού κανείς δεν μπορεί να ζήσει τόσα πολλά χρόνια.


Ανήμερα τα Χριστούγεννα ξυπνούσαμε το πρωί, φορούσαμε τα καλά μας και μετά την πρώτη καμπάνα, πηγαίναμε όλοι οικογενειακώς στην Εκκλησία. Το χριστουγεννιάτικο τραπέζι στρωνόταν μετά το σχόλασμα της εκκλησίας και όχι μεσημέρι όπως γίνεται σήμερα. Το γεύμα απαρτίζονταν από το χοιρινό που είχε σφαγεί τις προηγούμενες ημέρες για το σκοπό αυτό. Το θυμάμαι ακόμα.
Ολόκληρη ιεροτελεστία η σφαγή του γουρουνιού, που μεγάλωνε κάθε οικογένεια, κάπου σε μια γωνιά της αυλής του σπιτιού. Η σφαγή, το γδάρσιμο, ο τεμαχισμός. Τι χρόνια κι αυτά. Όλα, μπροστά στα έντρομα παιδικά μάτια μας.
Και άρχιζε το ψήσιμο, με χορούς και τραγούδια. Ψητά στα κάρβουνα, μπριζόλες, λουκάνικα, καβουρμάς στο τηγάνι με τα απαραίτητα συνοδευτικά: τηγανιτές πατάτες, σαρμαδάκια, τυρί, ελιές και σαλάτες εποχής. Οι μεγάλοι έπιναν ούζο, ρετσίνα και μπίρα. Εμείς τα παιδιά, πορτοκαλάδα, γκαζόζα και coca cola στο γυάλινο μικρό μπουκάλι. Μόλις είχε πρωτοεμφανιστεί και έκαμνε θραύση. Είχαν ήδη έρθει τα ξαδέλφια και οι θείοι από Θεσσαλονίκη, Αθήνα ή όπου αλλού ζούσαν τον υπόλοιπο χρόνο.
Μελομακάρονα δεν υπήρχαν τότε. Κάτι καρυδόπιτες θυμάμαι, κολοκυθόπιτες γλυκές, σοκολάτες, καραμέλες, χαβίτς με μέλι και κάτι περίεργα γλυκά που τα έλεγαν "φοινίκια". Κάτι σαν τα σημερινά μελομακάρονα. Είχαμε και τα μη εξαιρετέα "φοντάν", κριμένα πάντα στο ντουλάπι-ένας Θεός ξέρει από πότε-για τους καλεσμένους. Εμείς τα παιδιά τρώγαμε λαίμαργα και βιαστικά. Έπρεπε να φύγουμε, να έχουμε περισσότερο χρόνο για παιχνίδι.
Η μεγάλη επιτυχία των Χριστουγέννων ήταν, όταν αυτά συνοδευόταν και από χιόνι. Ξέρετε, χιονάνθρωπος, χιονοπόλεμος και τα σχετικά. Ξέγνοιαστα χρόνια. Αλλά; Ούτε μια φωτογραφία από τα χρόνια εκείνα. Α, ρε και να ΄χαμε τότε κινητά! Θα αναστέναζε σήμερα το Facebook.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, περιμένοντας να ακούσουμε από το ραδιόφωνο την αλλαγή του χρόνου-πού τηλεόραση τότε-παίζαμε με τη σβούρα "πάρτα όλα", φυσικά όχι με λεφτά αλλά με καρύδια, φουντούκια ή φασόλια. Οι μεγάλοι το 'ριχναν στην "ξερή" και την "εικοσιμία". Για το καλό του χρόνου, έλεγαν. Το δωμάτιο μοσχοβολούσε από τις φλούδες μανταρινιού που καίγονταν πάνω στην ξυλόσομπα η οποία έκαιγε στο φουλ, λόγω της ημέρας. 30 βαθμοί μέσα, -5 έξω. Τα τζάμια των παραθύρων ιδρωμένα από την μεγάλη διαφορά θερμοκρασίας, μέσα και έξω από το σπίτι. Παίζαμε ζωγραφίζοντας με με το δάχτυλο, διάφορες Χριστουγεννιάτικες φιγούρες στο τζάμι. Ο Άγιος Βασίλης δεν ερχόταν τα χρόνια εκείνα, αν πρώτα δεν είχαμε κοιμηθεί. Νόμος απαράβατος. Διαφορετικά δεν θα βρίσκαμε το πρωί το δώρο μας. Μη φανταστείτε κάτι σπουδαίο ή ακριβό, σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα. Κανένα παντελόνι, μια μπλούζα, παπούτσια στην καλύτερη περίπτωση. Σπανιότατα δε, κανένα παιχνίδι, που έπρεπε να το διατηρήσουμε καινούριο όλο το χρόνο, να μη το χαλάσουμε, γιατί δεν θα μας ξανάφερνε ο Άγιος Βασίλης. Τρελά, περίεργα, γλυκά και αγαπησιάρικα ταυτόχρονα, χρόνια.


Όσο για την κοπή της βασιλόπιτας η χαρά της προσμονής ήταν απερίγραπτη. Ζούσαμε με την ελπίδα και την αγωνία να κερδίσουμε το φλουρί. Περισσότερο, όχι να αποδείξουμε πως ήμασταν οι τυχεροί της χρονιάς, αλλά γιατί το φλουρί συνοδεύονταν πάντοτε από χαρτζιλίκι. Όλο και κάποια κομπίνα σκαρφιζόμασταν για να μας πέσει το φλουρί.


Τα Χριστούγεννα γενικά, είναι μια γιορτή που σηματοδοτεί τον μικρόκοσμο των παιδιών για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Τα Χριστούγεννα-και η Πρωτοχρονιά βεβαίως- συσχετίζονται με τις σχολικές διακοπές, και μάλιστα τις πρώτες μεγάλες διακοπές από την έναρξη της σχολικής χρονιάς, με εορταστική ατμόσφαιρα που αρχίζει πλέον αρκετές εβδομάδες πριν από τη γιορτινή μέρα, με στολισμό, εξόδους, οικογενειακές συγκεντρώσεις, δώρα, και φυσικά το ωραίο αίσθημα της προσμονής, της λαχτάρας, της αδημονίας για αυτό που έρχεται. Αυτές οι γιορτινές ημέρες δίνουν «υλικό» στα παιδιά, τους δίνουν αναμνήσεις στις οποίες θα ανατρέχουν- και συνεπώς συναισθήματα –τα οποία θα ανασύρουν στις δύσκολες αλλά και στις εύκολες περιόδους της μετέπειτα ζωής τους.


Σήμερα, αυτή η αθώα μαγική ματιά των παιδιών σε σχέση με τα Χριστούγεννα, θολώνει την περίοδο της εφηβείας-αλήθεια ας θυμηθούμε κι εμείς τις δικές αντιδράσεις τις εορταστικές ημέρες. Είναι σχεδόν αναμενόμενο πως ο έφηβος θα βαρεθεί «γλυκανάλατες» χριστουγεννιάτικες συνήθειες. Θα συμμετέχει με γκρίνια στο στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Θα κοροϊδεύει τα μικρότερα αδέλφια ή ξαδέλφια για την προσμονή του Άγιου Βασίλη, θα λέει ότι μόνο τα δώρα αξίζουν, γενικώς θα αντιδρά σε κάθε τι γιορτινό, παραδοσιακό και οικογενειακό! Αλλά και μετά την εφηβεία, τα Χριστούγεννα σηματοδοτούν τελείως διαφορετικά πράγματα για τους νέους. Οι οικογενειακές συγκεντρώσεις είναι μια αναγκαία αγγαρεία. Οι συνήθειες των εορτών διαμορφώνονται από τους φίλους. Τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά ταυτίζονται με ξενύχτια ή και ταξίδια όσο πιο μακριά γίνεται από την πατρική εστία.


Έλα όμως που η απόκτηση παιδιού, επαναπροσδιορίζει τη σχέση με τα Χριστούγεννα και ανασύρει πάλι την παιδική ματιά απέναντι στη γιορτή. Ποιος νέος γονιός δεν έχει (ξανα)συγκινηθεί με τα Χριστούγεννα, τα δέντρα, τα κάλαντα, τα δώρα, τις μυρωδιές, τα φώτα, τις γιορτές; Ποιος δεν τα έχει (ξανα)δει μέσα από τα μάτια του παιδιού του, δεν τα έχει χαρεί-ίσως και περισσότερο από ό,τι, όταν ήταν παιδί-και δεν έχει (ξανα)θυμηθεί πως ήταν τα Χριστούγεννα και ποιος δεν έχει σχεδιάσει και προγραμματίσει πως θα ήθελε να καταχωρηθούν –με τα πιο τρυφερά συναισθήματα- στον σκληρό δίσκο του παιδιού του;


Οι παιδικές Χριστουγεννιάτικες αναμνήσεις είναι τόσο βαθιά χαραγμένες μέσα μας, ώστε συγκινούμαστε ακόμα και σήμερα, στο άκουσμα των καλάντων από τα μικρά παιδιά και στις γλυκές μουσικές των ημερών. Πως γίνεται ακόμα, κάποιες μυρωδιές να μας θυμίζουν τόσο έντονα τα παιδικά μας χρόνια; Τα κουλουράκια στο φούρνο, το φρεσκοψημένο τσουρέκι που μοσχοβολάει! Αυτό το μαχλέπι που σου τρυπάει τη μύτη!
Ευτυχώς ο νους-και κατά συνέπεια οι αναμνήσεις-δεν ακολουθούν το σώμα μας, που ανεξέλεγκτα γερνάει.


Αυτά εν ολίγοις (για να μη σας κουράζω)έτσι τα ζούσα έτσι τα έβλεπα και έτσι τα θυμάμαι με μιά γλυκιά νοσταλγία φίλες και φίλοι, τα όσα συνέβαιναν στο τέλος της δεκαετίας του '60 αρχές 70. Βέβαια, τα χρόνια κύλισαν γρήγορα. Οι συνθήκες και ο τρόπος ζωής άλλαξαν πολύ, από τότε που και εμείς ήμασταν παιδιά-και τι παιδιά, θηρία.
Οι παιδικές θύμησες όμως δεν έπαψαν ποτέ να υπάρχουν, και κάθε χρόνο τέτοιες μέρες βασανίζουν με έναν γλυκό, νοσταλγικό και ανεξήγητο τρόπο, το νου και την καρδιά μας.


Δυστυχώς, μεγαλώσαμε!


Ελπίζω και εύχομαι, οι νεότερες γενιές να έχουν να θυμούνται κάποιες ανάλογες γλυκές στιγμές των παιδικών τους χρόνων, αντάξιες των προσδοκιών και των ονείρων τους.
Εύχομαι ολόψυχα, σε σας και τις οικογένειές σας: 
"Καλά Χριστούγεννα και ευτυχισμένος ο καινούριος χρόνος".

Χριστιαννάρτς - Δεκέμβριος



Χριστιαννάρτς - Δεκέμβριος


Πολιτισμός / Λαογραφία-Παράδοση Βασίλειος Β. Πολατίδης, Ερευνητής, Μουσικός, Χοροδιδάσκαλος

Για τους Ρωμαίους ο Δεκέμβριος ήταν ο δέκατος μήνας - Decem - μιας και το έτος τους άρχιζε τον Μάρτιο.


Μετά την επικράτηση του Γρηγοριανού ημερολογίου έγινε δωδέκατος μήνας.


Στις 22 Δεκεμβρίου έχουμε τη μικρότερη ημέρα του χρόνου.
Ο μήνας Δεκέμβριος ήταν ο αντίστοιχος προς τον Ποσειδεώνα του Αττικού ημερολογίου.
Το μήνα αυτό οι Ρωμαίοι τον είχαν αφιερωμένο στη λατρεία του Κρόνου Saturnus προς τιμή του οποίου γιόρταζαν τα Σατουρνάλια.

Πίστευαν ότι στις 25 του μήνα ο Ήλιος αναγεννιόταν και αποκτούσε νέες δυνάμεις.

Η Εκκλησία μας έχοντας ως βάση το γεγονός αυτό το οποίο είχε βαθιές ρίζες στη λαϊκή συνείδηση το αντικατέστησε με μία μεγάλη χριστιανική γιορτή. Αυτή ήταν σαφώς η γέννηση του θεανθρώπου Ιησού Χριστού ο οποίος είναι ο ήλιος της δικαιοσύνης. Λόγω της γιορτής αυτής ονομάστηκε στον Πόντο, Χριστιαννάρτς.

Στην Ινέπολη ονομαζόταν Σαρανταήμερος, στην Κερασούντα και την Τρίπολη λεγόταν Χριστιεννάρης, στα Κοτύωρα, Σάντα, Τραπεζούντα και Χαλδία Χριστιεννάρτς, ενώ επίσης σε Σάντα και Χαλδία καλείτο και Χριστιαννάρτς. 

Στη Ροδόπολη λεγόταν Χριστουγεννάρτς.

Μάλιστα τα Χριστούγεννα στον Πόντο έκαιγαν στο τζάκι ένα κούτσουρο για τρείς ημέρες που το ονόμαζαν χριστοκούριν.




Γιορτές Δεκεμβρίου

Αγία Βαρβάρα 4 η του μήνα από τη Μερζιφούντα του Πόντου. Αγιος Σάββας 5 η του μήνα από τη Μουταλάσκη ΝΔ Πόντος.
Αγιος Νικόλαος 6 η του μήνα από τα Πάταρα του Δυτ. Πόντου.
Αγία Άννα 9 η του μήνα. Στον Πόντο λεγόταν και Ανατολή.
Αγιος Μηνάς 10 η του μήνα. Μαζί με τον Άγιο Φανούριο ήταν οι άγιοι της τύχης.
Αγιος Σπυρίδωνας 12 η του μήνα.
Αγιος Ελευθέριος τη 15 η του μήνα. Ο άγιος της ελευθερίας για τους φυλακισμένους και τις έγκυες. 

Χριστούγεννα την 25η του μήνα




Και οι τρείς αυτές ημέρες στον Πόντο λεγόταν Νικολοβάρβαρα.
Μάλιστα εξαιτίας των καιρικών φαινομένων έλεγαν :


Στο Σταυρίν :
«.Άε-Βαρβάρα φύσα, Άε-Σάββα χόντσον
κι Άε-Νικόλα έβγαλλ' το ση δεντρού την τα πάν.»
Στο χωριό Αντρεάντων Αμισού έλεγαν :
«.Άι Βαρβάρα βαρβαρών, Άι Σάββας σαβανών, κι Αι Νικόλας παραχών.»

https://www.facebook.com/vasileios.polatidis




Χριστιανάρτς - Ο Δεκέμβριος στον Πόντο...









Στον Πόντο μετονόμασαν το Δεκέμβριο σε Χριστιαννάρτς από τη γέννηση του Χριστού. 

Το τσουχτερό κρύο, τα χιόνια και οι γιορτές των Χριστουγέννων ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά αυτου του μήνα.

Για τις τρεις γιορτές του πρώτου δεκαημέρου έλεγαν: «Αε Βαρβάρα φύσα, Αε Σάββα τούφ’σον, Αε Νικόλα χιόντσον». Ο μήνας φημιζόταν για τα πολλά χειμωνιάτικα «παρακάθια» (συγκεντρώσεις βραδινές), πότε στο ένα και πότε στο άλλο σπίτι της γειτονιάς. Τη γιορτή του Αγίου Ελευθερίου την τιμούσαν ιδιαίτερα οι έγκυες, για να ελευθερωθούν εύκολα. Όταν μια γυναίκα επισκεπτόταν «έμποδον» (έγκυο) της έλεγε: «Ας σον Αε Λευτέρ’ έρθα, ο Θεός να ελευθερών’ τσε».

Την παραμονή των Χριστουγέννων οι νέοι γύριζαν όλα τα σπίτια της γειτονιάς και έψαλαν το «Καλήν εσπέραν Άρχοντες» και στην ποντιακή, το «Χριστός γεννέθεν! Χαρά’ς σον κόσμον!»

Τα μεσάνυχτα ξυπνούσε τον κόσμο ο γλυκός ήχος των κουδουνιών που χτυπούσε μια παρέα, την οποία όριζε η εκκλησιαστική επιτροπή της ενορίας. Σε κάθε σπίτι μπροστά έλεγε: «Εγνεφίστεν, σκωθέστεν, η εκκλησία και ο Χριστόν λαλεί σας Χριστιανοί».

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο το στόλιζαν συνήθως τα παιδιά του σχολείου με ξηρούς καρπούς και με ζωγραφιές γύρω από τη γέννηση.



Ανήμερα των Χριστουγέννων όλη η οικογένεια καθόταν στο τραπέζι. Είχαν μεγάλη λαχτάρα για το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Σαράντα μέρες νήστευαν αυστηρά, ακόμη και οι άρρωστοι. «Ντό έεις και θα τρώς; Η νεστείαν άλλον καλείον λαρών’». «Γιατί μαντζιρίεις; Ο γουρζουλάς εσέβεσε;».

Μετά από το τραπέζι άρχιζαν τις επισκέψεις. Σε κάθε επίσκεψη έδιναν την ευχή: «Σ’ έτη πολλά και να βοηθά και από καιρού πα».