2 ‘Παραμύθια στην Ποντιακήν’ (1) Ο Άρκον, Ο Λύκον Κι’ Αλέπον..(2)Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΡΙΟΝ.

2  ‘Παραμύθια στην Ποντιακήν’

1  

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΡΙΟΝ. 

ΕΝΑ ΥΠΕΡΟΧΟ ΠΟΝΤΙΑΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ!

\

Η γυναίκα και το θερίον. 

Ένα υπέροχο Ποντιακό παραμύθι!

Είνας Ματσουκάτες πολλά εσύρνεν με την γυναίκαν άτ’. Κακέσα και τζετρεφίλτσα γαρή έτον. Με την ταβήν εσκούσαν και με την ταβήν εκεϊσαν.
Έπουγαλέφτεν ερίφ’ς και επαίρνεν την απόφασιν να γλυτών’ άσ’ ατό το βάσανον. Έναν ημέραν άμον πάντα επαίρεν την κρεπήν και επήγεν ‘ς σ’ όρμάν σα ξύλα. Επεμάκρυνεν πολλά α σο χωρίον. Σ’ ναν τρανόν πελίτ κεκά ειδεν έναν βαθύν κουΐν πολλά βαθύν.

— Αγούτο, ενούντσεν, θα εν’ η σωτηρία μ’...
Έκοψεν κάμποσα τρανά κλαδία και εσκέπασεν το στόμαν τη κουί. Έσυρεν απάν κι άλλα μικρά φυλλωμένα κλαδόπα και τζίκουτα κι’ αέτς πα τηδέν κ εφαίνουτον. Άσ’ ατό κ’ υστερνά ετοίμασεν δύο σαλακά ξύλα. Τα έναν εθέκεν ‘ς ση κουΐ το γιάν και τ’ άλλο πλάν κεκά κ’ εκλώστεν κ’ έπήγεν ‘ς σο σπίτ ’ν άτ’.
Τ’ άλλο την ημέραν επαίρεν την γυναίκαν άτ’ να πάγνε ‘ς ορμάν να κατηβάζ’νε εντάμαν τα ξύλα ντο ετοίμασεν.

Άμον ντ’ εσούμωσαν ‘ς εκείνο το μέρος, ατός αμάν εφορτώθεν τ’ έναν το σαλάκ και είπεν την γαρήν άτ’ να φορτούται τ’ άλλο. Ατό έτον! Αμόν ντ’ έσούμωσεν η καρή ‘ς σο φόρτωμαν επάτεσεν απάν’ ‘ς σα κλαδία και ερούξεν ‘ς σο κουίν κι’ άπό πάν’ άτς το σαλάκ τά ξύλα.
Ο Ματσουκάτες ήσυχα ήσυχα εκλώστεν κ’ έπήγεν ‘ς σο σπίτ’ν άτ.

Όλεν την νύχταν «ομμάτ’ ‘κ επόρεσεν να φέρ’ απάν». Ενούντσεν, επενούντσεν, εγροίξεν ντο εποίκεν τρανόν αμαρτίαν έτον. Σα ξημερώματα εσκώθεν κ’ επήγεν ‘ς σ’ ορμάν. Έφτασεν ‘ς σο κουίν κεκά. Έλυσεν το σκοινίν’ άτ’ και εκρέμασεν ατό απέσ’ ‘ς σο κουΐν και εκούιξεν:

— Σουμέλα, πιάσον την άκραν τη σκοινί, δέσον ατό ‘ς σα μέσα σ’... Εγώ θα σύρω και θα εβγάλωσεν απάν... χωρίς εσέναν ‘κ επορώ να ζώ!… έλεγεν και ελάιζεν το σκοινίν. Όνταν εγροίξεν ντο από φκά επιάστεν το σκοινίν ερχίνεσεν να σύρ’. Έσυρεν, έσυρεν και αναχά παρά τερεί να εβγαίν’ ασό κουΐν με το σκοινίν έναν θερίον!….

Έπήγεν ν’ φίν’ το σκοινίν’ το θερίον εκούϊξεν:
— Μη αφήν’τς με… κι θα τρώγω σε και δούλος εις σα γίνουμαι.
Αμόν ντ’ ελευθερώθεν το θερίον είπεν ατόν:
— Ευχαριστώ σε άνθρωπε!.. Εγλύτωσες με άσ’ έναν τζαναβάρ. Είνας γυναίκα άσ’ οψέ κιάν έβγαλεν την ψυ’ μ’ και να εγουρταρεύκουμ’
ασά χέρια τς ‘κ επόρνα. Ατώρα ίνταν θελ’τς εσύ θ’εφτάγω.

—Ντό Θέλω έν’ να μη πειράεις κανίναν ‘ς σον τόπο μ’. Νε ζα και νε ανθρώπ’ς.

Αέτς πα το θερίον εξέβεν ‘ς σην ανεφορίαν. Και ερχίνεσεν να καταρημάζ’ τον τόπον.Έμαθαν οι ανηφορέτ’ πως ατό το θερίον μόνον τον Ματσουκάτεν ακούει. Επήγαν επαρεκάλεσαν ατόν να έρται δέχ’ ατό.

Εσκώθεν κι’ ο Ματσουκάτες εξέβεν ‘ς αράεμαν τη θερί. Το θερίον
άμον ντο είδεν ατόν από μακρά εγρίεψεν και σίτα έρται καρσί άτ’ κουίζ:

— Φύγον, γιόκσαμ θα τρώγω σε... μόνον ‘ς σον τόπο σ’ ‘κι πειράζω σε.

— Ακ’ σον, λέει κι’ ο Ματσουκάτες. Εγώ για το καλό σ’ έρθα! Εκείνε η καρή εξέβεν ασό κούιν και αραεύ’ σε! Έρθα νά λέγω σ’ άτο νά φυλάγεσαι.

— Όϊ ν’ αοϊλοί εμέν, εκούϊξεν το θερίον και αρχίνεσεν νά τρέχ’ ‘ς σο ραχίν κιάν’… ‘Α σόν φόβον άθε, π’ επάτνεν ‘κ έλεπεν... ‘ς έναν κρεμόν κεκά, ευρέθεν εύκαιρα, ερούξεν κ’ έσκοτώθεν.

Απόδοση στην Νεοελληνική:

Ένας Ματσουκάτες, πολύ βασανιζόταν από τη γυναίκα του.  Ηταν κακή και πολυλογού γυναίκα. Με το μάλωμα  σηκώνονταν, με το μάλωμα κοιμόντουσαν. Έφτασε στο αμήν ο άνθρωπος και πήρε την απόφαση να γλυτώσει από αυτό το βάσανο. Μια ημέρα πήγε να κόψει ξύλα και ξεμάκρυνε πολύ από το χωριό  και ανακάλυψε ένα βαθύ , βαθύ πηγάδι.

-Αυτό το πηγάδι θα είναι η σωτηρία μου σκέφτηκε. Έκοψε κάμποσα μεγάλα κλαδιά και σκέπασε το στόμιο του πηγαδιού. Έβαλε και από πανω μικρά κλαδιά και έτσι τίποτε δεν φαινόταν. Μετά έφτιαξε και δυο δεμάτια  που το ενα το απίθωσε πλάι στο πηγάδι, το άλλο πάνω και γύρισε και πήγε στο σπίτι του. Την άλλην την ημέρα πήρε τη γυναίκα του και πήγαν να κατεβάσουν στο σπίτι τα ξύλα που είχε απο την προηγούμενη μαζέψει. Όταν πλησίασαν σε εκείνο το μέρος αυτός φορτώθηκε το ένα δεμάτι με τα ξύλα και είπε στη γυναικα του να φορτωθεί το άλλο. Αυτό ήταν! όταν η γυναίκα του πλησίασε στο δεμάτι, πάτησε στα ξερά κλαδιά και έπεσε στο πηγάδι και από πάνω της προσγειώθηκε και η στοίβα με τα ξύλα!

Ο Ματσουκάτες ήσυχα, ήσυχα γύρισε και πήγε στο σπίτι του. Όλη τη νύχτα δεν μπόρεσε να κλείσει μάτι. Σκέφτηκε κα ξανασκέφτηκε και κατάλαβε οτι αυτό που έκανε μεγάλη αμαρτία ήταν. Σαν ξημέρωσε πήγε στο πηγάδι, έλυσε το σκοινί και το έριξε μέσα και φώναξε:

_Σουμέλα, πιάσε την άκρη από το σχοινί, δέσε το στη μέση σου. Εγώ θα τραβήξω και θα σε βγάλω επάνω....

Χωρίς εσένα δεν μπορώ να ζω! έλεγε και κουνούσε το σχοινί.

Όταν κατάλαβε ότι από κάτω πιάστηκε το σχοινί άρχισε να τραβάει. Τραβούσε και τραβούσε και ξαφνικά βλέπει να βγαίνει απο το πηγάδι ένα θεριό!  Πάει να αφήσει το σχοινί και το θεριό φωνάζει:

-Μη με αφήνεις..δεν θα σε φάω και δούλος σου θα γίνω. Όταν ελευθερώθηκε το θεριό του είπε:
- Άνθρωπε σε ευχαριστώ. Με γλύτωσες! από χθές μια γυναίκα μου έβγαλε την ψυχή και να γλυτώσω απο τα χέρια της δεν μπορούσα! Τώρα ότι ζητήσεις θα το κάνω.

Έτσι το θερίο έφυγε προς τα επάνω και άρχισε να καταρημάζει τον κόσμο που ζούσε πάνω από τον τόπο του Μαστουκάτη. Έμαθαν οι άνθρωποι εκείνου του τόπου πως το θεριό μονάχα αυτόν υπολόγιζε και πήγαν κα τον παρακάλεσαν να τους γλυτώσει από το κακό.

Σηκώθηκε και ο Ματσουκάτης και βγήκε να αναζητήσει το θεριό. Το θηρίο όταν τον είδε από μακρυά αγρίεψε και του φώναξε:

_Φύγε αλλιώς θα σε φάω...μόνο στον τόπο σου δε σε πειράζω.

-Άκουσε λέει ο Ματσουκάτης, εγώ για το καλό σου ήρθα. Εκείνη η γυναίκα βγήκε από το πηγάδι και σε ψάχνει. Ήρθα να στο πω να φυλάγεσαι....

- Ωχ τι 'επαθα! Συμφορά μου! φώναξε το θηρίο κα άρχισε να τρέχει προς την πλαγιά..

Από τον φόβο του δεν έβλεπε που πήγαινε και κοντά στον γκρεμό παράπατησε, έπεσε και σκοτώθηκε.

Το διαβάσαμε στον Πολιτιστικό σύλλογος Νίψας-Έβρου

Τμήμα σύνταξης
Pontos-News.Gr

2

Άρκον, Ο Λύκον Κι’ Αλέπον..


Έναν ημέραν άρκον, ο λύκον κι’ άλεπόν εποίκαν συμφωνίαν, να πάνε εντάμαν σ’ αβ και ήνταν ευρίκ’νε εντάμαν να τρώγν’ άτο άμον καλά αδέλφα.
Αρ’ εξέβαν σο ραχίν, έτρεξαν αδά, έτρεξαν εκεί, ενεγκάσταν και σην βραδήν απάν’ επίασαν έναν ελαφόπον.
Άρκον ετέρεσεν, αν μοιράζ’ άτο, ατός πεινασμένος θ’ απομέν’. Ενούντσεν, επενούντσεν κι’ επεκεί εποίκεν την διαβολοσύναν άτ’.
— Εξέρετε, παιδία, ντό εν’; είπεν τ’ άλλτς τοι συντρόφ’ς άτ” Εγώ λέω τ’ ελαφόπον είνας μοναχόν άσ’ σοι τρείς έμουν να τρώει άτο, ποίος εν’ μειζέτερος. Εσείς πα ντό λέτε;
Αλεπόν πα κι ο λύκον ντο να εφτάνε! Εποίκαν ατό καπούλ.
— Αιτέ όγλουμ λύκον, πε μίαν εσύ πόσων χρονών είσαι, είπεν
άρκον.

Ο λύκον πα εσέγκεν το κηφάλ’ν ατ’ ανάμεσα σ’ έμπρ τα ποδάρια τ’, ενούντσεν ολίγον κι επεκεί είπεν:
— Εγώ ση Προφήτα τή Δαβίδ τον καιρόν ακόμαν εβύζανα, έλεε με η σχωρεμέντσα η μάνα μ’. Αρ’ ποίστε εσείς την λογαρίαν κ’ ευράτ’ ατά.
— Ατώρα πε κι’ εσύ δαβολίτσον, αλεπέ τ’ έσά τα χρόνια, άμαν τέρεν, ψέμματα ‘κι θα λές, είπεν τον αλεπόν όρκον.
Άλεπόν πα ατότε εσκώθεν είπεν άτς:
-Να έχω ούλά τα κρίματα ντ’ εποίκετε και τα χαταλόπα μ’ πα να μη χαίρουμαι, αν λέω ψέμματα. Εγώ, ο κύρη μ’ ο σχωρεμένον έλεε με:

—μάναν ‘κ έγνώρτσα ο χιλάκλερον— ση κατακλυσμού τον καιρόν, όντας εσέβαμε σην Κιβωτόν τη Νώε, έμνε δίχρονος. Εγώ εγλύτωσα, άμαν η μακαρίτσα η μάνα μ’ ‘κ επόρεσεν. Σην βραδήν απάν έτον. Κάπ’ επήεν σην γειτονίαν ‘ς σο δάνος και επιάστεν σην καλατζήν και ους να κλώσκεται οπίσ’ η Κιβωτός εκλειδώθεν, κι’ έκείνε η άχαρος επέμνεν εξ’ και εφουρκίεν. Όπως και να εν’, μίαν άσ’ σον λύκον τρανός είμαι χωρίς άλλο. Άρκον ατότε ετέρεσεν, η δουλεία αν κλώσκεται σα διαβολοσύνας ατος πεινασμένος θ’ απομέν’. Εϊνας ο δάβολον ους τον Προφήτην Δαβίδ ‘κ εστάθεν. Κι’ άλλος πα το σολούχ’ν ατ’ τάαχ σον κατακλυσμόν επήρεν.

— Ε, είπεν άτς, εγώ πα ατώρα σον Τρυγομηνάν απές θα γομώνω τα τρία. Άμαν σα τέσσερα να μη προφτάνω, αν αγούτο τ’ ελαφόπον ούλεν άμον το στέκ κι τρώγ’ άτο εγώ μοναχόν!.. Και χαμάν έσκωσεν τα τατά τ’ έναν τον είνας εδέκεν κι’ έναν τον άλλον και άπλωσεν άτς ‘ς σην γήν. Κι’ εκάτσεν κα μαναχός και εγουρζούλαεν τ’ έλαφόπον.

ΠΗΓΗ  http://pontiakilelapa.wordpress.com/

ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ

ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ

Του Παναγιώτη Γ. Τανιμανίδη.

Α’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

1. ΚΟΙΝΑ ΕΘΙΜΑ

«βίος ανεόρταστος μακρά οδός απανδόκευτος»
Δημόκριτος Αβδυρίτης

Ο Απόστολος Παύλος χαρακτήρισε τούς Αθηναίους «…ώς δεισιδαιμονεστέρους…» [Πρ. ιζ’, 22]. Αυτός ό χαρακτηρισμός νομίζω πώς ταιριάζει σ’ όλους τούς Έλληνες, επομένως καί στούς Ποντίους, άν μάλιστα θυμηθούμε καί τόν Απόστολο Πέτρο, πού χαρακτηρίζει τούς χριστιανούς τού Πόντου «εκλεκτούς» [Πετ. Α’ Ι]. Είναι αλήθεια ότι οι Έλληνες «θρησκεύουν» περισσότερο από κάθε άλλο λαό καί είναι θεολάτρες στήν κυριολεξία. Αυτή τους τήν ψυχική διάθεση καί ανάταση, τή θρησκευτική τους πίστη, τήν εκφράζουν κάθε τόσο μέ διάφορες γιορτές. Πολλές φορές ειπώθηκε ότι «δέν υπάρχει γένος πιό φιλέορτο από τό δικό μας. Ζούμε κάνοντας κάποια γιορτή καί Περιμένοντας κάποια γιορτή θρησκευτική, ή εθνική, ή σπιτική…» [Στρ. Μυριβήλης). Μέσα σ’ αυτό τό πάνθεο τών γιορτών είναι καί τά Φώτα, γύρω από τά οποία έπλασε καί ζει καί ό ποντιακός λαός αξιοπρόσεκτα λατρευτικά έθιμα.

α. Αργία - εκκλησιασμός - νηστεία
“Όπως όλες τις μεγάλες γιορτές έτσι καί τά Θεοφάνεια, ή αργία καί ό εκκλησιασμός έπαιρναν ιδιαίτερο πανυγηρικό τόνο καί χρώμα. Πρωταρχικό καί καθολικό γνώρισμα τού ποντιακού λαού, στις μεγάλες τής χριστιανοσύνης μέρες, είναι: Ή εσωτερική περισυλλογή, μέ τήν προσευχή στό εικονοστάσι τού σπιτιού καί τή συμμετοχή στήν Κοινή λατρεία. Η ακρόαση καί παρακολούθηση μέ κατάνυξη τών εκφωνήσεων, τών ευχών καί τών εκκλησιαστικών ύμνων, τό διάβασμα εκκλησιαστικών βιβλίων, συναξαρίων καί τής Αγίας Γραφής. Ή αθόρυβη καί ιδιόρρυθμη βίωση τού νοήματος καί τού περιεχομένου τών εορτών. Ο Γ. Θ. Κανδηλάπτης, στήν ιστορική του μελέτη «Η Αργυρούπολις τού Πόντου» γράφει: «Τόσην δ’ ευλάβειαν είχον οι πατέρες ημών εις τά Θεία, ώστε, μόλις ήχουν οί κώδωνες τών εκκλησιών, οι μέν άνδρες κλείοντες τά καταστήματά των έτρεχον εις αυτάς, ώς καί αί γυναίκες, πάσαν εργασίαν εγκαταλείπουσαι εκαλύπτοντο διά καλύπτρας (σαλίου ή τσαρτσαφίου) καί έτρεχον εις τούς ναούς...» Κάτι σχετικό διηγείται καί ό Ανανίας Νικολαίδης, στό ανέκδοτο έργο του «Ποντιακή Λαογραφία»: «Τά εξέργατα», έλεγαν, «οσήμερον φύλλον ’κι λαϊσκεται.» Θεωρούσαν δέ τόσο θεμελιακό τό έθιμο του εκκλησιασμού, ώστε σέ πολλές περιοχές ό ένας ειδοποιούσε τόν άλλον, ό γείτονας τό γείτονα, μή τυχόν καί δέν πάει στήν εκκλησία. Ακόμη καί ή λαϊκή μούσα, μέ τά κάλαντα, προτρέπει γιά εκκλησιασμό: «.. .Στήν εκκλησία τρέξατε, μέ προθυμίαν μπήτε, ακούσατε τήν προσευχήν, κι άν είναι ορισμός σας καί ό Χριστός μας πάντοτε νά είναι βοηθός σας.» Πολλές φορές, σέ πολλές περιοχές, τίς μεγάλες γιορτές (πρό παντός τό Πάσχα) ειδοποιούσαν ό ένας τόν άλλον, μέ χτυπήματα στις πόρτες, μέ κουδούνια καί φωνές.
Σκωθέστεν εντώκαν τα καμπάνας (Ίμερα). Εγνεφέστεν... Σκωθέστεν, ή εκκλησία και ό Χριστόν λαλεί σας (Πλάτανα - Καταχά). Σ’ άλλα μέρη ό νυχτοφύλακας ειδοποιούσε τόν κόσμο. Στά Μεταλλεία Ταύρου ό τσαγκόης. Χαρακτηριστικό επίσης είναι καί τό έθιμο τής ιδιαίτερης καθαριότητας καί προετοιμασίας όλων τών σπιτιών καί ή γιορταστική αμφίεση. Θά φορέσουμε, έλεγαν στά χωριά μας (Κρώμνη, Ίμερα,...) τά τσιτσίλ παπάν. Τά καινούργια ρούχα καί τά καινούραι τό κουντούρας (σκαρπίνια). Όσοι δέν μπορούσαν νά έχουν καινούργια ρούχα τά καθάριζαν, τά αναποδογύριζαν, τά έβαφαν καί τά σιδέρωναν. Εκτός από τά συνήθη τάματα, τήν ώρα πού γυρνούσε ό δίσκος έπρεπε πλούσιοι καί φτωχοί νά ρίξουν στό δίσκο. Οι νοικοκυραίοι καί οί προύχοντες καί μερικοί νεόπλουτοι πού είχαν έρθει ας σήν ξενιτείαν εφιλοτιμούντο ποιός θά ρίξει τό μεγαλύτερο νόμισμα στό δίσκο. Ο εκκλησιασμός τών Θεοφανείων ολοκληρωνότανε μέ τήν προμήθεια καί πόση αγιασμού καί μέ τό αντίδωρο. Είναι ανάγκη νά σημειώσουμε ότι μεταξύ άλλων καθηκόντων καί εθίμων πού μέ τό χρόνο ατονούν είναι καί ό τακτικός εκκλησιασμός. Στά χρόνια τής Τουρκοκρατίας οί άνθρωποι αναζητούσαν κατάλληλες στιγμές καί ανάλογο κλίμα γιά νά εκτονωθούν. Αυτή τήν ανάγκη εκτονώσεως ικανοποιούσαν οι σκλαβωμένοι μέ τήν εκδήλωση θρησκευτικότητας καί συστηματικού εκκλησιασμού. Συχνά πολλοί αυτή τους τήν ανάγκη τή διασκέδαζαν μέ τό διάβασμα τού «Γεροστάθη», Βίων Αγίων, το Ψαλτηρίου καί τής Αγίας Γραφής. Ασυνήθιστη παρηγοριά εύρισκε ό λαός μας σέ αφηγήσεις καί προσφιλείς παραδόσεις, πού τις εμπνεότανε από τήν παρακολούθηση, τήν ακρόαση καί τή μελέτη τών ιερών ακολουθιών καί τό ιστορικό τών μεγάλων θρησκευτικών καί εθνικών γεγονότων. Στόν Πόντο (ακόμη καί σήμερα σέ πολλά σπίτια) αυστηρός ήταν ό σεβασμός καί στό έθιμο τής νηστείας τήν Παραμονή τών Θεοφανείων. ‘Ο εκκλησιασμός, ή παρακολούθηση καί ή προμήθεια Μ. ‘Αγιασμοί καί ή υποδοχή καί ή βίωση τής μεγάλης ημέρας τών Φώτων προϋποθέτουν ανάλογη ψυχική καί σωματική προετοιμασία. ‘Έθιμο πανελλήνιο. Στό χωριό μου Ίμερα καί στά γύρω χωριά, τήν ημέρα τής παραμονής, σχεδόν σε όλα τά σπίτια έτρωγαν νερόβραστα φαγητά: Πατάτες (καρτόφα), φασόλια, φακιές (μαρτσιμιάκα), πατίτσα (ξεραμένα φασουλάκια), χόρτα, μαυρολάχανα καί διάφορα τουρσιά (στύπα). Πολλοί δέν έτρωγαν όλη τή μέρα. Αν τύχαινε κάποιος νά καταλύσει τή νηστεία, δηλαδή νά φάει σέ μέρες νηστείας αρτύσιμα, έλεγαν εμαντσίρ’τσεν ό αθεόφοβον. Τή νηστεία τήν έβλεπε ό πιστός απαραίτητη γιά τήν πρεπούμενη υποδοχή τής μεγάλης ημέρας τών Φώτων καί τή χαιρότανε, γιατί τού χάριζε ιδιαίτερη χαρά καί ευχαρίστηση, όταν, γυρνώντας στό σπίτι του, τόν περίμενε πλουσιοπάροχο γιορτινό τραπέζι, πού δέν ήταν καί τόσο συνηθισμένο όλες τις μέρες καί μάλιστα στά χρόνια τής σκλαβιάς καί τής φτώχειας στήν ενδοχώρα. «Μέ Ιδιαίτερη λαχτάρα περίμενε νά φάει τό φαγητό τών Θεοφανείων πού τό έλεγαν κεσκέκ πού μαγειρευότανε από κεντουμέ (κοπανισμένο σιτάρι) μέ μιά κόττα χωριάτικη » [Κεσσόγλου Θ. Σταύρος από τό Αβδάν Αμισού].
β. Προμήθεια αγιασμού
Ή προμήθεια αγιασμού καί ή διατήρησή του όλο τό χρόνο είναι πανορθόδοξο έθιμο. Γι’ αυτό είναι αδύνατο νά βρεί Κανείς ποντιακή οικογένεια πού νά μή προμηθεύεται αγιασμό τής Παραμονής ή τών Θεοφανείων. Καί στόν Πόντο καί εδώ άλλοι μέ μαστραπάδες, άλλοι μέ κουκουμόπα (είδος χάλκινης κανάτας), άλλοι μέ κανατόπα, άλλοι μέ ποτήρια κι άλλοι μέ μπουκαλάκια έτρεχαν καί τρέχουν στήν εκκλησία από τά χαράματα, γιά νά πάρουν αγιασμό γιά μιά ώρα ανάγκης.

γ. Τό φαρμακόλυτρο
Ή προμήθεια αγιασμού καί ή διατήρησή του όλο τό χρόνο έχει κάποιο πρακτικό σκοπό. Σέ μιά ώρα ανάγκης χρησιμοποιείται αγιασμός ώς φαρμακόλυτρο, γιατί πιστεύει ό λαός μας στήν ιαματική καί αγιαστική δύναμη του αγιασμού. Γι’ αυτό χρησιμοποιείται σε ομματόπονον, σέ ’χπάραγμαν (τρόμαγμα), σέ μαϊσσομέντζ• (πού βλάφτηκαν από μάγισσες), σέ επίτοκες λεχώνες, σέ αρρώστους, στούς ετοιμοθάνατους δέ αντί Θείας Κοινωνίας. θα μπορούσαμε νά πούμε, χωρίς υπερβολή, ότι ή λαϊκή πίστη, μέ τό έθιμο της προμήθειας αγιασμού, αφήνει τήν εντύπωση ότι περισσότερη βαρύτητα δίνει στο έθιμο τής σχετικής τελετής τού αγιασμού καί τής καταδύσεως τού Σταυρού παρά στη Θεία Λειτουργία τής Παραμονής καί τών Θεοφανείων. Τον αγιασμό, πού κρατάμε γιά μιά ώρα ανάγκης, τόν φυλάμε στό εικονοστάσι τού σπιτιού καί μέ έμφαση τονίζουμε σ’ όσους τυχόν δέ δίνουν σημασία στήν αναγκαιότητα τού εθίμου, ότι όλο τό χρόνο διατηρείται ό αγιασμός καί δέν παθαίνει τίποτε.

δ. Τό ράντισμα
Συνήθως όσοι φυλάνε γιά όλο τό χρόνο τόν αγιασμό τής παραμονής ραντίζουν τά κτήματά τους μέ τόν αγιασμό τών Θεοφανείων, ενώ όσοι κρατούν, γιά μιά ώρα ανάγκης, αγιασμό Θεοφανείων ραντίζουν μέ αγιασμό της παραμονής. Υπάρχουν βέβαια καί οι εξαιρέσεις. Τό ράντισμα μπορεί νά γίνει από οποιοδήποτε μέλος τής οικογένειας. Στα χωριά Ίμερα καί Κρώμνη τό ράντισμα τών χωραφιών τό ανάθεταν σέ παιδιά – έφηβους. Τήν παραμονή ή ανήμερα, οπωσδήποτε, ράντιζαν σ’ όλο τόν Πόντο τά χωράφια, τούς οπωρώνες, τά λιβάδια, τούς κήπους, τίς μάντρες, τίς αχυρώνες, τά ζώα, τά σπίτια, τά εργαλεία καί τά τρόφιμα. Από τόν αγιασμό τών Θεοφανείων η τής παραμονής σέ μερικά χωριά (Σούρμενα) έριχναν αγιασμό καί στις τροφές τών ζώων καί μάλιστα ‘ς σόν (τροφή αγελάδας από πίτουρα, χόρτα καί λάχανα βρασμένα με άφθονο νερό γιά νά κατεβάσει πολύ γάλα). Τό ράντισμα γινότανε μέ την ελπίδα νά εξουδετερωθούν οί αντίξοες συνθήκες γιά μιά καλή ευφορία καί γιά τήν εξαφάνιση τών κακών πνευμάτων (καλικάντζαροι – ξωτικά). Μέ τόν αγιασμό τών υδάτων καί τό ράντισμα φεύγουν τά κακά πνεύματα, μάς έλεγαν οι γιαγιάδες μας καί οί γονείς μας. Σήμερα πρέπει νά ομολογήσουμε ότι σέ πολλούς έχει ατονήσει και έχει ξεχαστεί τό έθιμο τού ραντισμού. Σέ πολλά χωριά τής Αργυρούπολης, εκτός από τό ράντισμα τών κτημάτων μέ αγιασμό, έβαζαν αγιασμό καί στα διάφορα φαγώσιμα γιά νά πληθαίν’ άτα ό Θεόν. Τό συνεχίζουν αυτό τό έθιμο πολλές οικογένειες κι εδώ (Ιμεραίοι καί Κρωμναίοι περιοχής Ξάνθης, Πανοράματος, Καλαμαριάς, Χαριλάου, Καταχά Πιερίας, Κιλκίς). Στα χωριά Σούλι, Καελέν καί Γιατμούσ’ τής Κερασούντας ρίχνανε αγιασμό τής παραμονής στό νερό μέ τό οποίο θά λουζότανε [Παπαδόπουλος Ιωακείμ, Ιερέας]. Σέ άλλα χωριά (Σταυρί), ενώ δέν πολυπίστευαν σέ καλικάντζαρους, τά βράδια του Δωδεκαήμερου» δέν έπλεκαν από φόβο στά κακά πνεύματα (’ς σά πιζίελα). Ίσως ήταν ένας τρόπος νά σέβονται τις αργίες : Σέ πολλά πάλι χωριά δέν κυκλοφορούσαν έξω κορίτσα και νυφάδες οίτε άφηναν ρούχα βρέφους κρεμασμένα έξω τις νύχτες τού «Δωδεκαήμερου», από «δαιμονοφοβία».

ε. Κατάποση αγιασμού
Όσοι παρευρίσκονται στήν εκκλησία, είτε τήν παραμονή είτε ανήμερα τών Φώτων, μετά τήν ακολουθία τού Μεγάλου Αγιασμού καί τήν προμήθεια αγιασμού απαραιτήτως θά πιούν μερικές γουλιές. Όσοι παρέμειναν στό σπίτι πίνουν αγιασμό μόλις γυρίσει από τήν εκκλησία κάποιος δικός τους μέ τόν αγιασμό. Πολλοί μάλιστα (συνήθως πολλές) πίνουν Μεγάλο Αγιασμό, όχι μόνο νηστικοί, αλλά καί πρίν πάρουν αντίδωρο. Τό έθιμο αυτό φανερώνει τήν πίστη το λαού μας στήν αγιαστική επενέργεια τού αγιασμού. ‘Εξ άλλου, γιά τό λαό μας, όλα τά νερά τών θαλασσών, τών λιμνών, τών ποταμών, τών πηγαδιών καί τών πηγών είναι αγιασμένα από τήν παραμονή μέ τήν πρωτάγιαση καί γι’ αυτό «κανένας πιά δεισιδαιμονικός φόβος από τίς νύχτες καί τά ξωτικά τού χειμώνα». «Σήμερον τών υδάτων αγιάζεται ή φύσις.»

στ. Τό φώτισμαν
Καί στόν Πόντο, μετά τήν ακολουθία τού Αγιασμού τής Παραμονής καί τήν απόλυση, βιαστικά βιαστικά ό παπάς έβγαινε στά σπίτια καί στά μαγαζιά τής ενορίας του γιά νά φωτίσει (ν’ αγιάσει). Φορούσε ένα πετραχήλι, έπαιρνε μαζί του ένα σταυρό (σέ πολλά μέρη αυτόν μέ τόν οποίο έκανε τήν τελετή τού αγιασμού καί ανήμερα μέ τό Σταυρό τής καταδύσεως), τήν αγιαστούρα καί τό βοηθό του, πού κρατούσε τό παρχα’τσ’ μέ τόν αγιασμό. Στό χάλκινο εκείνο μικρό σκεύος μέ τόν αγιασμό (’ς σό παρχάτσ’ απέσ’ = στό σικλί μέσα) έριχναν τόν όβολό τους οί χριστιανοί σέ κέρματα. Ή συνήθεια νά ρίχνουν κέρματα «στό κουβαδάκι τού αγιασμού δέν είναι προχειρότητα», λέγει ό Δ.Σ. Λουκάτος, «έχει καί σημασία αγιασμού τού ίδιου τού χρήματος». Κατά τή διάρκεια πού φώτιζε σπίτια καί σπιτικούς ό παπάς έψαλλε τό «Εν Ιορδάνη » ή «Επεφάνης σήμερον τή οικουμένη. . .» Σέ πολλά σπίτια, εκτός από τό φιλοδώρημα, κερνούσαν καί τόν παπά καί τό συνοδό του. Τό φώτισμα συνεχιζότανε καί ανήμερα τών Φώτων, άν δέν είχε γυρίσει ό παπάς όλα τά σπίτια τής ενορίας του τήν Παραμονή. Τό φώτισμα, ό αγιασμός, σκοπό έχει νά φωτίσει ό παπάς τόν άνθρωπο, νά ευλογήσει τό βίο τών ενοριτών του καί νά εξουδετερώσει από τήν ενορία του κάθε δαιμονικό, «κάθε αντίπαλο στοιχείο του χειμώνα» καί όλες τις δυσμενείς, γιά τήν ευφορία τής γής καί τών γαλακτοφόρων, συνθήκες. Ο συνήθης τρόπος αγιάσματος τών ανθρώπων είναι νά βουτάει ό παπάς τήν αγιαστούρα στόν αγιασμό καί νά ραντίζει τό μέτωπο τών πιστών, προτείνοντας μέ τό αριστερό τό Σταυρό γιά προσκύνηση καί τό δεξί γιά χειροφίλημα. Τό έθιμο του φωτίσματος, δυστυχώς, κινδυνεύει νά καταργηθεί. Σέ πολλά χωριά καί σέ ελάχιστες ενορίες πόλεων συνεχίζεται καί έτσι σώζεται ακόμη. Όπου έχει καταργηθεί τό έθιμο του φωτίσματος τών Θεοφανείων καί του φωτίσματος κάθε μήνα από τόν παπά, πολλοί χριστιανοί καλούν δυό τρείς φορές τό χρόνο ή καί κάθε μήνα τόν παπά τής ενορίας (ή καί άλλης ενορίας) καί τούς κάνει μικρό αγιασμό στό σπίτι. Αυτό κάνουν καί τά σχολεία, πρίν ν’ αρχίσουν τά μαθήματα, καθώς καί πολλές υπηρεσίες καί ιδρύματα, πρό παντός σέ περιπτώσεις θεμελιώσεως καί εγκαινίων.

ζ. Η κατάδυση του Σταυρού
Ή κατάδυση του Σταυρού, πέρα από μιά καθιερωμένη καί πανορθόδοξη ιεροτελεστία καθαγιασμού τών υδάτων, είναι καί θρησκευτικό έθιμο πού αποτελεί θεαματική καί συμβολική αναπαράσταση τής βαπτίσεως του Ιησού. Στίς πόλεις καί στά χωριά, όπου δέν υπάρχει θάλασσα, ποτάμι, λίμνη ή κατάλληλη δεξαμενή, ή κατάδυση γίνεται στήν εκκλησία, μέσα σ’ ένα μεγάλο δοχείο (χαλκόν – καζάνι ή ένα είδος κολυμβήθρας), όπου γίνεται ό αγιασμός. Σέ μέρη όπου είχε θάλασσα, ή τελετή τής καταδύσεως στόν Πόντο είχε μεγαλειώδη καί πανηγυρική εικόνα. Ο πληθυσμός τών παραλιακών πόλεων καί τής ενδοχώρας κατέβαινε στή θάλασσα γιά νά παρακολουθήσει τήν κατάδυση τού Σταυρού καί είχε ένα ασύγκριτο καί επιβλητικό μεγαλείο ή πομπή, ή τελετή, ή παράσταση, τό θέαμα ». «Η τελετή αυτή πού εγίνετο μέ πατριαρχική μεγαλοπρέπεια (στήν Τραπεζούντα) συγκέντρωνε πάντα χιλιάδες κόσμο στήν παραλία, ανεξαρτήτως τάξεως, εθνότητας καί θρησκείας. Έπαιρναν μέρος κι’ αυτοί ακόμα οί Τούρκοι, δέν ήσαν δέ σπάνιες κι’ οί περιπτώσεις, πού, ανάμεσα στις χιλιάδες τών φεσιών καί τών καπέλλων, ν’ ασπρίζουν καί ωρισμένα σαρίκια, παλιών καί πολυγενίων χοτζάδων καί Ουλεμάδων τής Οθωμανικής ιεραρχίας Μεγάλοι καί αιματηροί πολλές φορές αγώνες εγίνονταν μεταξύ τών κολυμβητών κατά τήν κατάδυση ». Κεριά αναμμένα καί θυμιατά έβγαιναν στά παράθυρα, στις πόρτες καί στούς εξώστες, τήν ώρα πού ή πομπή κατευθυνότανε από τόν Άγιο Γρηγόριο πρός τήν παραλία, γιά νά υποδεχτούν, νά προπέμψουν καί νά τιμήσουν τό Σταυρό καί τό γεγονός τής ημέρας. Τιμητική φρουρά τής πομπής, καί τότε καί σήμερα, αποτελούν, μαζί μέ τούς κληρικούς, τούς ιεροψάλτες, τούς εκπροσώπους τών αρχών καί τούς χιλιάδες ανώνυμους συνοδούς καί εξαπτέρυγα, φανοί, λαμπάδες καί σταυροί μέ δορυφόρους, νέους ντυμένους μέ ειδικά εκκλησιαστικά παιδικά άμφια. Έθιμο είχε γίνει, όπως μάς πληροφορεί καί ό Ευριπίδης Φ. Χειμωνίδης, κάθε χρόνο από τήν παραμονή τών Θεοφανείων νά έρχεται στό λιμάνι τής Τραπεζούντας, απέναντι από τόν Άγιο Γρηγόριο, ένα ρωσικό πολεμικό πλοίο, τό αντιτορπιλικό «Τέρτς», γιά νά χαιρετίσει τήν κατάδυση τού Σταυρού καί νά τιμήσει τή μεγάλη γιορτή καί τελετή. (Η κατάδυση γινότανε συνήθως στήν τοποθεσία τ’ Αρμέγκον ή πέτρα, μάς λένε ό Σιδηρόπουλος Κυρ. Ευγένιος, γιατρός, κάτοικος Θεσσαλονίκης, καί ό Χρυσοστομίδης Ρ. Παναγιώτης, 85 χρονών.) Γιά τό σκοπό αυτό έβγαζε καί άγημα στήν ξηρά, πού έπαιρνε μέρος στήν τιμητική πομπή. Σέ πολλά μέρη τού Καυκάσου (Κάρς, Δεμίρ Καπού, Αρδαχάν, Βαργενές καί άλλα χωριά), επειδή τά νερά τού Κύρου ποταμού παγώνανε, ή κατάδυση ήταν προβληματική. Η επιμονή όμως τής Εκκλησίας καί τών πιστών καί ή ιδιαίτερη αγάπη τους πρός τό έθιμο βρίσκανε τή λύση. Σπάνανε τόν πάγο σταυροειδώς καί δημιουργούσαν ένα άνοιγμα. Τόν πάγο πού έβγαζαν από τό ποτάμι, σέ σχήμα σταυρού, τόν τοποθετούσαν δίπλα στόν παπά, πού μέ τή συνοδεία του στεκόταν πάνω σέ εξέδρα από πάγο. Μάλιστα ό δάσκαλος Σοφιανίδης Παναγ. Θεόφιλος, κάτοικος Συκεών Θεσσαλονίκης, λέγει: «Από τήν παραμονή σπάναμε τόν πάγο σ’ ένα σημεία τού Κύρου ποταμού, πού ήταν μεταξύ τών τριών χωριών Ντόρτ – Κλησιά – Ζαμζελέκ Κόγκ. Ήταν δέ τόσο χοντρός ό πάγος τού ποταμού, ώστε άντεχε όλο τόν κόσμο καί τών τριών χωριών, πού παρακολουθούσε τήν κατάδυση τού Σταυρού. συγκεντρωμένος πάνω στό ποτάμι.» Όπως μάς πληροφόρησε ό Φωτιάδης Γεώργιος τού Κυριάκου από τό χωριό Χωριστή Δράμας: Στό Ακ – Δάγ – Μαδέν τού Πόντου μιά χρονιά κλείσανε τά δύο τόξα τού γεφυριού στό λειβάδι τού Μουτή, οπότε σχηματίστηκε λίμνη πού πάγωσε. Τότε τή Μάραντον ό Θόδωρον μπήκε μέ τ’ άλογό του στά νερά τής λίμνης καί έσπασε τόν πάγο, γιά νά πραγματοποιηθεί ή κατάδυση τού Σταυρού. Οι δύτες, γιά νά αντέξουν στό τσουχτερό κρύο, πρίν πέσουν στά νερά γιά τήν ανάδυση τού Σταυρού, ήπιαν αρκετό ούζο (ρακίν). Τό περιστατικό αυτό όταν έγινε, Μητροπολίτη Χαλδίας ήταν ό Λαυρέντιος καί Αρχιερατικός Επίτροπος στό Μαδέν ό παπα – Κύριλλος Καρατζάς. Αν καί ήταν δριμύτατο τό ψύχος, τό έθιμο τής αναδύσεως τού Σταυρού από νέους γινότανε μέ πολύ ενδιαφέρον καί αγωνία. Όσοι έπεφταν στό ποτάμι, γιά τό έθιμο, τό θεωρούσαν μεγάλη τιμή καί ένιωθαν μεγάλη ικανοποίηση νά ανασύρουν τό Σταυρό, νά τόν προσκυνήσουν καί νά τόν παραδώσουν στόν παπά. Σέ ορισμένα χωριά καί τήν κατάδυση καί τήν ανάδυση τήν έκανε ό παπάς, έχοντας τό Σταυρό δεμένο μ’ ένα σχοινί. «Στήν Τρίπολη τού Πόντου μέ εξαιρετική λαμπρότητα εορταζόταν καί ή εορτή τών Θεοφανείων, τά «Φώτα». Από τήν παραμονή τής μεγάλης ημέρας ό ιερεύς, μετά τήν λειτουργία, ανεκοίνωνε τό όνομα τής ενορίας, όπου τήν επομένη θά γινόταν ή κατάδυσις τού Τιμίου Σταυρού. Μέ ύφος ψαλμωδιακό πρόφερε τήν αναμενόμενη εναγωνίως από τό εκκλησίασμα, φράση καί ό σταυρός θά πηγαίνη εις τήν ‘’Τσιμιδάν” ή στό ‘’Παραιτόρτιν”. Ή προσγινόμενη τιμή στήν ευνοούμενη ενορία ήταν τό φλέγον ζήτημα τής ημέρας καί πολλές φορές γινόταν αφορμή νά προκληθούν μικροεπεισόδια καί αντεγκλήσεις μεταξύ ομάδων διιστάμενων ενοριτών. Τήν ημέρα τών Φώτων, πρίν ακόμη προβάλει ή αυγή, σύμφωνα μέ τό τελετουργικό τής εορτής, μέ λάβαρα, εξαπτέρυγα καί ψαλμωδίες ξεκινούσε ή μεγάλη πομπή μέ συνοδεία φανών καί λαμπάδων, πρός τήν παραλία. Όλα τά παράθυρα καί οι εξώστες τών σπιτιών από όπου περνούσε ή πομπή ήσαν λαμπαδοστολισμένα καί κατάμεστα από κόσμο, καθώς καί ή μακρόστενη έκταση τής.……… παραλίας. Βαρκούλες στολισμένες μέ σημαίες καί χρωματιστά αναμμένα χαρτοφάναρα περιέπλεαν κατάφορτες μέ επιβάτες γύρω από τήν θέση όπου θά γινόταν ή κατάδυση. Δέκα καί δεκαπέντε πολλές φορές παλληκάρια έπαιρναν θέση κι αυτά σέ αποστάσεις σέ επίκαιρα σημεία μέσα στήν παγωμένη θάλασσα… προσμένοντας νά φθάσει ή μεγάλη τής καταδύσεως ώρα…. Μέ τούς τελευταίους τόνους τού τροπαρίου [‘Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου, Κύριε ό σταυρός υψωνόταν στόν αέρα από τόν ιερέα, διέγραφε μιάν καμπύλην καί βυθιζότανε στά ταραγμένα νερά, ενώ ό τόπος σειόταν από τούς αλαλαγμούς καί τίς θεαματικές εξαπολύσεις ρουκετών. …..Τά... παλληκάρια ωρμούσανε πρός τό σημείο όπου έγινε ή κατάδυση τού Τιμίου Σταυρού. Ακολουθούσε σκληρός αγώνας... Ο σταυρός άλλαζε διαδοχικά χέρια, έως ότου ό δυνατώτερος καί καμμιά φορά ό επιτηδειότερος κατώρθωνε νά διαφύγει από τόν κλοιό καί νά διολισθήσει ώς τήν παραλία, όπου καί παρέδιδε, αφού τό φιλούσε, τό ιερό έπαθλο στόν ιερουργούντα, μέ τίς ευχές καί τούς επαίνους τού κόσμου. Έπειτα ή πομπή μέ τήν ίδιαν επιβλητική σύνθεση επέστρεφε καί πάλι πίσω στήν εκκλησία. Ο νικητής τού αγώνος ήταν ό άξιος καί ό δακτυλοδικτούμενος τής ημέρας, το καμάρι τών κοριτσιών. Είχε ακόμα τό δικαίωμα νά συνοδεύσει τούς ιερείς στήν περιφορά τού Σταυρού στά σπίτια κατά τό καθιερωμένο προσκύνημα, “ένα ωχρό αντιφέγγισμα νικητού τών αρχαίων ελληνικών αγώνων” .» Σχετική καί αξιοπρόσεκτη περιγραφή τής καταδύσεως μάς δίνει καί ό λαογράφος Ξ. Κ. Άκογλους, στό έργο του «Λαογραφικά Κοτυώρων», σ. 253 - 255: «Η κατάδυση τού Σταυρού στή θάλασσα γινότανε μ’ εξαιρετική λαμπρότητα καί μεγαλοπρέπεια, καί μάλιστα όταν ιερουργούσε ό Δεσπότης. Κι από τις τρείς εκκλησίες κατέβαιναν στήν παραλία οί πομπές μέ τά εξαπτέρυγα, τούς ψάλτες κι όλους τούς κληρικούς, ντυμένους τά λειτουργικά τους άμφια. Όλη ή πόλη έπαιρνε όψη συναγερμού, επιβλητικού καί στούς Τούρκους καί στούς ξένους γενικά. Μέ τήν κατάδυση τού Σταυρού αμολούσανε περιστέρια καί έριχναν ρουκέτες, φυδέκια. Πολλοί νέοι γυμνωνόνταν από νωρίς καί περίμεναν στήν παραλία. Κορμιά γερά κι αθλητικά. Κι όλοι θαλασσόλυκοι, δελφίνια σωστά. Γιά τό ποιός θά πάρει τό Σταυρό γινόντανε παρέες. Πολλές φορές σχεδόν πάντα πιανόντανε μέσα στή θάλασσα συμπλοκές άγριες. Όλα τ’ ατσαλένια εκείνα μπράτσα μάγκωναν τό Σταυρό, καί συμπλεκόντανε μεταξύ τους μ’ έναν τέτοιο τρόπο, πού ώρα ολάκερη δέν μπορούσε κανείς νά τούς χωρίσει. Επέμβαση κουπιών από διπλανές βάρκες, πού άφθονες στολιζόντανε καί βγαίνανε μέ θεατές γιά καλύτερο σεργιάνι έμενε χωρίς αποτέλεσμα όποιας τόν πρωτάρπαζε καί προλάβαινε νά τόν φιλήσει, εκείνος ήταν ό τυχερός τής ημέρας. Όλοι οί γυμνοί προσκυνούσαν (τότε) μέσα στή θάλασσα. Ο τυχερός τής ημέρας πήγαινε καί, παραδίνοντας τόν Σταυρό, φιλούσε τό χέρι τού παπά. Αυτό ήταν κι ή επίσημη αναγνώριση του νικητή. Οι επίτροποι τής εκκλησίας τού δίνανε τό χρηματικό δώρο, συνήθως μιά χρυσή λίρα, έπαιρναν τό Σταυρό.... καί τόν γύριζαν σ’ όλη τή συνοικία. Τά χρήματα από τό προσκύνημα πήγαιναν στό κοινοτικό ταμείο. Μαζί γύριζε κι ό νικητής, πού αποκτούσε τή φήμη ήρωα σωστού. Ούτε ολυμπιονίκης νά ‘τανε. Κι ή φήμη του κρατούσε ένα έτος, ώσπου νά τήν επισκιάσει άλλος». Σέ πολλά παραθαλάσσια μέρη, στά τελευταία χρόνια δυστυχώς, καταργήθηκε τό έθιμο τής αναδύσεως τού Σταυρού από βουτηχτάδες, γιατί πολλοί κληρικοί ρίχνουν τό Σταυρό στά νερά δεμένο μέ μιά κορδέλα καί οί ίδιοι τόν ανασύρουν. Σέ ορισμένες όμως περιοχές διατηρείται τό έθιμο αυτό (Ν. Κρήνη, Καλαμαριά, Θέρμη, Αρετσού, Κοκκινιά Κιλκίς, Τοξότες, Λουδία. . .). Στούς Τοξότες Ξάνθης, όπου έχουν εγκατασταθεί οι περισσότεροι Πόντιοι (μετά τό β’ παγκόσμιο πόλεμο) τών χωριών Ίμερας, Κρωμνικού καί Γαλάνης, ή κατάδυση τού Σταυρού γίνεται μέχρι σήμερα στό Νέστο. Στήν πομπή καί στήν τελετή τής καταδύσεως παίρνουν μέρας καί από άλλες ενορίες. Μετά τήν ακολουθία τού αγιασμού σχηματίζεται ή πομπή. Προπορεύονται εξαπτέρυγα, λάβαρα, φανοί, λαμπάδες, πού τά κρατούν παιδιά. Ακολουθούν οι ψαλτάδες καί ό εφημέριος πού κρατάει ένα ξύλινο Σταυρό καί τό Ευαγγέλτο. Όλοι μαζί ψάλλουν τροπάρια. Στόν τόπο τής καταδύσεως (κοντά στή μεγάλη γέφυρα τού Νέστου, πού ενώνει τήν Ανατολική Μακεδονία μέ τή Δυτική Θράκη) κι ενώ ό κόσμος καί πρό παντός οί βουτηχτάδες περιμένουν μέ αγωνία τήν κατάδυση, ό ιερέας καί οι ψαλτάδες ψάλλουν τρείς φορές τό Απολυτίκιο τής γιορτής. Όταν γιά τρίτη φορά ακούγεται «καί τό Πνεύμα έν είδει περιστεράς», κι ενώ περιστέρια αφήνονται καί πετούν πάνω από τό ποτάμι καί τόν οικισμό, ό ιερέας πετάει τό Σταυρό στό ποτάμι. ‘Ο ξύλινος Σταυρός διαγράφοντας τήν τροχιά του πέφτει στά νερά καί γρήγορα γρήγορα ταξιδεύει πρός τήν κατεύθυνση τής ροής τών υδάτων. Οι κολυμβητές παλεύουν ποιός θά πάρει τό Σταυρό καί θά τόν φιλήσει πρώτος. Ή προσπάθεια συναντά δυσκολίες γιατί τό ποτάμι είναι ορμητικό τά νερά του πολύ κρύα. Ο νικητής, αφού πάρει τήν ευλογία τού παπά, γυρνάει τό Σταυρό, μέ τήν παρέα του, σ’ όλα τά σπίτια ψάλλοντας εκκλησιαστικά τροπάρια. Μαζί μέ τά συγχαρητήρια καί τίς ευχές εισπράττει καί φιλοδωρήματα, τά οποία μοιράζεται μέ τή συντροφιά του καί τήν εκκλησία τής ενορίας του. Πολλές φορές ό νικητής, μέ τά χρήματα πού κρατάει, κάνει γλέντι μέ τούς φίλους του. «Κατά τήν τελετή τής καταδύσεως τού Σταυρού, πού γινότανε στό ποτάμι τού χωριού μου Ντερέκιοϊ, Επαρχίας Επέσ’, όλοι κρατούσαν τίς εικόνες τού σπιτιού τους γιά νά τίς καθαρίσουν καί νά τις αγιάσουν μέ τ’ αγιασμένα νερά τών Θεοφανείων. Τό ίδιο έθιμο τό συνεχίζουμε (Ζερβοχώρι Νάουσας). Από τά Χριστούγεννα δέ ώς τά Θεοφάνεια, στά χωριά τού Επέσ’ τού Νομού Αμασείας καί τής Μητροπόλεως Κολωνίας, δέν γινότανε βαπτίσεις. Έλεγαν νά φωτιστεί, νά αγιαστεί ό Κόσμος καί μετά νά γίνουν οί βαπτίσεις » [Φωτιάδης Αντ. Εμμανουήλ, πρωτοπρεσβύτερος καί προϊστάμενος Ιερού Ναού τής Παναγίας Σουμελά]. Όπως μάς έγραφε τό Δεκέμβριο τού 1980 ό έφορος Κώστας Μακρίδης, στό χωριό του Λεκάνη Καβάλας: «Τά Θεοφάνεια, μετά τή Λειτουργία, ό παπα – Σάββας (άς είναι σχωρεμένος) έπαιρνε τό Σταυρό καί γρήγορα γρήγορα τράβαγε μπροστά καί πίσω του όλο τό χωριό γιά τήν κεντρική βρύση τού χωριού, γιά νά αγιάσει τά νερά τής γούρνας. Η ιεροτελεστία, δηλαδή τού Μ. Αγιασμού γινότανε (δέν ξέρω άν γίνεται ακόμη) στη γούρνα τής κεντρικής βρύσης τού χωριού. Εκεί γινότανε καί ή τελετή τής καταδύσεως καί αναδύσεως τού Σταυρού. Γρήγορος σ’ όλα του, άρχιζε καί τέλειωνε ώσπου νά τό καταλάβεις. Όλοι τότε έτρεχαν νά πάρουν αγιασμό. Αμέσως δέ ό πατριάρχης τού σπιτιού πήγαινε καί ράντιζε τούς τέσσερις τοίχους τού σπιτιού καί τό εικόνισμα. Μετά τό σταύλο καί αμέσως τά χωράφια. Διαδικασία καταδύσεως. Βούταγε τό Σταυρό (στή γούρνα) καί τόν ανέσυρε αμέσως καί γρήγορα γρήγορα πήγαινε στήν εκκλησία μας τού Αγίου Κωνσταντίνου. (Γιά νά βγάλει τά ιερά άμφια καί νά ετοιμαστεί γιά επίσκεψη σ’ όλα τά σπίτια καί τό φώτισμα.) Εκεί μαζεύονταν 4 – 5 συντροφιές νέων καί ζητούσαν τό Σταυρό γιά νά πάνε νά ευλογήσουν, μέ τόν παπα – Σάββα, τά σπίτια. Σέ αντάλλαγμα πρόσφερναν χρηματικά ποσά, πού πήγαιναν γιά τό διάκοσμο τής εκκλησίας. Όποιος πρόσφερνε τά περισσότερα έπαιρνε τό Σταυρό καί γύρναγε, όπως είπαμε, τά σπίτια τού χωριού. Από τις εισπράξεις πού έκανε κρατούσε μερικά λεφτά καί μέ τά άλλα έκανε κάποιο δώρο στήν εκκλησία…. Όλη ή εκκλησία φτιάχτηκε από τούς χωρικούς.» Οι κάτοικοι της Λεκάνης προέρχονται από τήν Τραπεζούντα, τή Ματσούκα, τή Γαλίαινα, τήν Αργυρούπολη καί τήν Άγκυρα. Στό χωριό Κοκκινιά Κιλκίς — όπως μάς διαβεβαίωσε καί ό δικηγόρος καί συγγραφέας Στάθης Ευσταθιάδης — πού κατοικείται από Καρσλήδες καί Καρμουτέτας, συνεχίζουν τό έθιμο τής καταδύσεως τού Σταυρού, όπως γινόταν στήν περιοχή τής Χαιρίενας τής Αργυρούπολης. Μετά τήν απόλυση τής εκκλησίας καί τήν τελετή τού Αγιασμού κατευθύνονται «έν πομπή» όλοι στό ποταμάκι τού χωριού. Διαλέγουν τό πιό βαθύ κιόλ’ τού ποταμού καί εκεί κάνουν τήν κατάδυση. Ή αγωνία τού κόσμου καί τών βουτηχτάδων μεγαλώνει ενόσω ό παπάς προσποιείται ότι θά πετάξει τό Σταυρό καί δέν τόν πετά. Αφού όμως ψάλλουν τρείς φορές τό «Εν Ιορδάνη…..», κάποια στιγμή ρίχνει τό Σταυρό στό ποτάμι καί τήν ίδια στιγμή βουτούν καί τά παλληκάρια (μέ τά ρούχα τους!) προσπαθώντας ποιός θά βρεί καί θά πιάσει τό Σταυρό πρώτος. Ο Σταυρός γύρω γύρω είναι μεταλλικός καί βουλιάζει. Αυτός πού κατορθώνει νά ανασύρει τό Σταυρό, ύστερα από σκληρό αγώνα, θεωρείται τό άξιο παλληκάρι, ό τυχερός τής χρονιάς, ό ευνοούμενος τού Θεού, τό καμάρι τού χωριού όλο τό χρόνο. Γιά τή διευθέτηση τυχόν παρεξηγήσεων καί αμφιβολιών κατά τήν ώρα πού παλεύουν οί βουτηχτάδες, ποιός θά βρεί καί θά φέρει τό Σταυρό στόν παπά νά τόν ευλογήσει καί νά ανακηρυχθεί ό νικητής τής χρονιάς, δίπλα στόν παπά καλούνται νά σταθούν καί νά παρακολουθήσουν τήν εξέλιξη τής αναδύσεως τού Σταυρού ενορίτες ευυπόληπτοι, αντικειμενικοί, οι γνωστικοί, όπως λένε στό χωριό. Αυτοί επί τόπου καί αμέσως λύνουν τυχόν διχογνωμίες. Ο νικητής (όπως καί οι άλλοι πού τόν συγχαίρουν επί τόπου) πηγαίνει στό σπίτι του, βάζει τά καλά του καί συνοδεύει τόν παπά στήν περιφορά τού Σταυρού. Όλοι τόν συγχαίρουν λέγοντάς του «άξιος – άξιος».

η. Ή περιφορά τού Σταυρού
Στά παλαιότερα χρόνια καί στόν Πόντο καί εδώ τό έθιμο τής περιφοράς τού Σταυρού στά σπίτια καί στά μαγαζιά γινότανε από εκείνον πού κατόρθωνε νά κάνει τήν ανάδυση τού Σταυρού, μαζί μέ τή συντροφιά του. Τό έθιμο αυτό σχεδόν έχει καταργηθεί σήμερα. Όπου θέλουν νά διατηρήσουν τήν παράδοση δίνει ή εκκλησία ένα φιλοδώρημα στόν τυχερό, χωρίς νά περιφέρει τό Σταυρό. Περιττό νά τονίσουμε ότι όπου δέ γίνεται ή ανάδυση από ειδικούς κολυμβητές δέν υπάρχει θέμα καί περιφοράς τού Σταυρού. Συνήθως σήμερα τήν περιφορά τού Σταυρού τήν κάνει ό παπάς, όπου γυρνάει τά σπίτια καί φωτίζει. Αυτό γινότανε καί στόν Πόντο, σέ πολλά μέρη• ό εφημέριος έκανε τήν περιφορά (Αργυρούπολη, Άνω Αμισός, Κάρς, Τοχούζ, Μεταλλείο Ταύρου, Μανέα, Σοχούμ, Χαψίκιοϊ, Ερζιγκιάν, Μούζενα, Σούλι, Αετός καί Γιατμούδ Ματσούκας, Κρώμνη, Ίμερα, Μαντρία, Λιαρή. .). Δέν είναι όμως καί σπάνιες οί περιπτώσεις πού τό Σταυρό τόν γυρνούσε στά σπίτια, μόνος του ή μέ τόν εφημέριο, ό τελευταίος πλειοδότης σ’ ένα είδος διαγωνισμού προσφοράς καί ταμάτων. Τά έσοδα από τήν περιφορά, σέ πολλές περιοχές, τά έδιναν στήν εκκλησία, στό σχολείο, σέ φιλανθρωπικές αδελφότητες καί σέ πολλά μέρη ήσαν δικαιώματα τού παπά, γιατί τότε δέν έπαιρναν μισθό οι ιερείς. «Στήν Τραπεζούντα τά έσοδα τά έπαιρνε ή Ιερά Μητρόπολη γιά τό ταμείο πτωχών ή τό Φροντιστήριο» [Μουσικίδης Ζαχαρίας]. Η περιφορά τού Σταυρού στήν Τραπεζούντα: «Τήν ημέρα τών Φώτων, κατά παλαιόν έθιμον, θά γυρνούσε σ’ όλα τά ‘Ελληνικά σπίτια ό Σταυρός. Τόν περιέφεραν προνομιακά οί εκάστοτε τελειόφοιτοι τού Φροντιστηρίου (Γυμνασίου) Τραπεζούντος, χωρισμένοι σέ εννέα ομάδες όσες καί οί εκκλησιαστικές ενορίες τής πόλεως. Καί επειδή ήταν φυσικό ή πολύωρη αυτή περιφορά δέν ήταν δυνατόν νά γίνει σέ μιά μέρα μέ τόν ένα μονάχα σταυρό πού είχε ριχτή στή θάλασσα παραδίδονταν στις ομάδες αυτές τών φοιτητών εννέα πανομοιότυποι τού καταδυθέντος Σταυρού. Από τούς τρείς αυτούς εφήβους, ό ένας κρατούσε τον Σταυρό, ό άλλος τό κλασσικό ασημένιο ραντιστήρι καί ο τελευταίος τόν δίσκο, τό περιεχόμενο τού οπαίου διατίθετο γιά τά ευαγή τής Τραπεζούντος ιδρύματα. Εθεωρείτο δέ τόσον τιμητική καί περίβλεπτη ή ιερά αυτή διακονία τών νεαρών τελειοφοίτων, ώστε δέν θά ήτο υπερβολή νά λεχθή, πώς όλοι γενικώς οί μαθηταί τού Φροντιστηρίου λαχταρούσαν τήν ημέρα εκείνη, πού, τελειόφοιτοι καί αυτοί, θά αξιώνονταν νά γυρίσουν τόν Σταυρό των Φώτων…….. » Τήν παραπάνω πληροφορία τήν ανιστορούν καί τήν επιβεβαιώνουν καί οί Θεοδοσοπούλου Θ. Σοφία, Χειμωνίδης Φ. Ευριπίδης, Μουσικίδης Ζαχαρίας καί ό Γιακουστίδης Θ. Σπύρος. Ή περιφορά τού Σταυρού από τελειοφοίτους τού Φροντιστηρίου δέν απέκλειε καί εκείνον πού έβγαζε τό Σταυρό από τή θάλασσα νά γυρίζει στά σπίτια καί νά δέχεται φιλοδωρήματα. [Σιδηρόπουλος Κ. Ευγένιος]. «Θυμάμαι πώς μιά από τίς ομάδες τών τελειοφοίτων τήν τελευταία χρονιά πρίν από τόν ξεριζωμό ήταν καί ή δική μας τριάδα, από τούς Φουντόπουλο Θεόδωρο, Κωφίδη Γιώργο καί από μένα…» [Εύρ. Φ. Χειμωνίδης]. Στά χωριά τών Σουρμένων (Τσίτα, Καρακατζί, Μουλγκάντων…), τής Ματσούκας (Σούλι, Καελέν, Γιατμούσ) καί στή Μούζενα είχαν τό έθιμο νά γυρνούν τό Σταυρό καί σ’ άλλες ενορίες ομάδες νέων. Μάλιστα οί «σταυροφόροι» βιάζονταν ποιός θά πρωτοπεράσει από τά σπίτια καί άλλων ενοριών. Τίς προσφορές τού κόσμου δέν τολμούσε κανείς νά τίς οικειοποιηθεί. Αυτό μαρτυρεί καί τό εξής περιστατικό, πού διηγείται ό Γιάννης ΤΩ. Σαββουλίδης, κάτοικος Θεσσαλονίκης: «Μιά χρονιά στό χωριό μας Τσίτα ή ομάδα μας, πού έκανε τήν περιφορά τού Σταυρού μέ πολύ κρύο καί χιόνι, σκόνταψε καί έπεσε. Τά κέρματα από τό δίσκο σκορπίστηκαν καί χάθηκαν μέσα στό χιόνι. Όταν μέ τόν καιρό έλυωσαν τά χιόνια, συνέπεσε τά χρήματα νά τά βρεί μιά ομάδα από τό συνοικισμό τών «Κλωστών». Τά μάζεψαν καί τα παράδωσαν αμέσως στήν Εκκλησία…» Στό χωριό Κουνάκα Ματσούκας ή περιφορά γινότανε από νέους, οί οποίοι έπαιρναν τό Σταυρό ύστερα από ένα είδος δημοπρασίας. Αν κατά τήν περιφορά έβγαζαν περισσότερα άπ’ αυτά πού έδωσαν, τή διαφορά τήν έδιναν στήν Εκκλησία. Και στό χωριό Τετράλοφο Κοζάνης, όπου υπάρχουν πολλές οικογένειες από τήν περιοχή Ματσούκας, νέοι τού χωριού γυρνούν τό Σταυρό γιά λογαριασμό τής Εκκλησίας, ύστερα από τήν κατάδυση πού γίνεται στήν «Μπάρα» [Χριστοφορίδης Χριστόφορος]. Στόν Καταχά τής Πιερίας τήν περιφορά τού Σταυρού τήν κάνει ή Εκκλησιαστική Επιτροπή γιά λογαριασμό τής εκκλησίας [Τσαντεκίδης Χ. Αβραάμ].

θ. Τό δάκλυμαν
Όσες φορές οί Πόντιες νοικοκυρές είχαν τήν εντύπωση ότι ορισμένα οικιακά σκεύη είχαν μαγαριστεί από κάποια αιτία (γλύψιμο τών σκευών από σκύλο, γάτα, ποντίκι, ή μαγάρισμα από μαϊσσάδες), τά θεωρούσαν ακάθαρτα καί τά απολύμαναν, τά ξέπλυναν (εδάκλναν άτα) μέ αγιασμό καί τά χρησιμοποιούσαν χωρίς επιφύλαξη.

ι. Λαθεμένες αντιλήψεις καί δοξασίες1) Ως πρός τήν προμήθεια αγιασμού:

Σχεδόν παντού καί στόν Πόντο καί εδώ στήν Ελλάδα μιά κακή συνήθεια, από εσφαλμένη αντίληψη, κοντεύει νά γίνει έθιμο. Συνωστιζόμαστε καί ό ένας σπρώχνει τόν άλλο, προσπαθώντας νά πάρουμε πρώτοι αγιασμό καί έτσι δημιουργούμε μιά ανεπίτρεπτη εικόνα μέσα στήν εκκλησία καί φέρνουμε σέ δύσκολη θέση τούς ιερείς, τήν Εκκλησιαστική Επιτροπή καί τόν κανδηλανάπτη. Ένα τσούγκρισμα τών ποτηριών ακούγεται κι ένα «πατείς μι πατώ σε» ακολουθεί τήν ιεροτελεστία τού Αγιασμού. Οί φιλακόλουθοι έκαναν καί κάνουν σωστό «πόλεμο», μέ τά μαστραπάδας, τά κυκουμόπα καί τά κανατόπα, γιά τό ποιός ή ποιά θά πρωτοπάρει αγιασμό. Αυτή ή αδικαιολόγητη συνήθεια καί αγωνία προέρχεται από τή λανθασμένη ιδέα καί αντίληψη μερικών ότι όποιος πρωτοπάρει αγιασμό, αυτός παίρνει, τρόπον τινά, τήν αφρόκρεμα, τό ’θόγαλαν τού αγιασμού. «Στά παλαιότερα χρόνια είχαν τήν εντύπωση ότι ή χάρις τού Θεού επενεργεί περισσότερο διά τού αγιασμού εκείνων πού προλάμβαναν νά πάρουν πρώτοι….» [Λαπαρίδης Πολ. Απόστολος, 86 χρονών]. «Στήν Αργυρούπολη μάς έλεγαν οί μειζοτέρ’ τα γράμματα τού αγιασμού είναι πάνω στήν επιφάνεια τού νερού!» [Παπαδόπουλος Αρ. Κωνστ., 80 χρονών]. Αυτός ό ανεπίτρεπτος συνωστισμός αναπόφευκτα φέρνει καί ένα άλλο δυσάρεστο φαινόμενο. Τήν καταπάτηση τού Μεγάλου Αγιασμού πού πέφτει κάτω στό δάπεδο τής εκκλησίας τήν ώρα τής βιασύνης μας.

2) Ως πρός τήν άποψη, ποιός είναι ό Μέγας Αγιασμός.
Υπάρχουν, συγκρουόμενες, τρείς απόψεις:
Η μία ισχυρίζεται ότι Μέγας Αγιασμός είναι μόνο τών Θεοφανείων. Ή δεύτερη ότι Μέγας Αγιασμός είναι τής Παραμονής τών Φώτων. Καί ή τρίτη θεωρεί καί τών δύο ημερών Μέγαν Αγιασμόν. Αυτή είναι καί ή σωστή καί ορθόδοξη άποψη. Τό τυπικό τής Εκκλησίας μας ρητώς σημειώνει ότι τήν παραμονή καί τήν κυριώνυμη ημέρα «τελείται ό Μέγας Αγιασμός». Υπάρχει βέβαια κάποια εξήγηση καί δικαιολογία ώς πρός τις δύο πρώτες απόψεις. Αυτοί πού πιστεύουν ότι Μέγας Αγιασμός είναι τής Παραμονής δικαιολογούνται από τήν άποψη (ίσως) ότι αυτή τή μέρα ψάλλεται ή Ακολουθία τής Παννυχίδος (τών Μ. Ωρών) καί γίνεται ή Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Εκείνοι πού ισχυρίζονται τό αντίθετο λένε ότι τήν παραμονή δέν διαβάζονται όλες οι ευχές του Μ. Αγιασμού. Αν στά τελευταία χρόνια επικράτησε ή συνήθεια (χωρίς νά είναι παραδοσιακό έθιμο) πολλοί ιερείς νά μή διαβάζουν «εκφώνως» τήν ευχή «Τριάς Υπερούσιε, Υπεράγαθε, Υπέρθεε» (ίσως γιά λόγους συντομίας ή διαφοροποίησης του αγιασμού τών δύο ήμερών), αυτό δέν σημαίνει ότι ό αγιασμός της παραμονής είναι μικρός «μικρότερος» από τον αγιασμό τών Φώτων. ‘Εξ άλλου γιά νά εκφωνηθεί ή δεύτερη ευχή: «Μέγας ει Κύριε…» υποτίθεται ότι ό ιερέας προηγουμένως είπε καί τά τελευταία λόγια τής πρώτης ευχής: «Όθεν καγώ αμαρτωλός καί ανάξιος δούλος σου, τά μεγαλεία τών θαυμάτων Σου διηγούμενος, συνεχόμενος φόβω έν κατανύξει βοώ σοι: ‘’Μέγας ει, Κύριε…”». Αλλά, είτε μυστικά είτε φωναχτά διαβάζεται ή Ευχή, ή Χάρις του Θεού έρχεται καί καθαγιάζει τά νερά καί τήν παραμονή καί τά Θεοφάνεια. Ή σύγχυση καί ή υποκειμενική αντίληψη πάνω στό θέμα καί τό ερώτημα «ποιός αγιασμός είναι Μέγας» υπήρχε καί υπάρχει ακόμη καί σήμερα καί σέ μερικούς κληρικούς.
«Τήν παραμονή ετελείτο ό Μέγας Αγιασμός καί… τήν ημέραν τής εορτής ό Μικρός αγιασμός» [Παπαδημήτρης Μισαηλίδης, Γαλλίαινα, Ποντιακή Εστία 47 (1953) 2336]. Ή άποψη νά θεωρείται από πολλούς Μέγας Αγιασμός μόνο ό αγιασμός τών Θεοφανείων δικαιολογείται από τά εξής γεγονότα: Νηστεύουμε τήν παραμονή καί προετοιμαζόμαστε νά υποδεχτούμε καί νά γιορτάσουμε τή μεγάλη Δεσποτική γιορτή. Ή ημέρα τών Φώτων αναφέρεται στό γεγονός τής Βαπτίσεως τού Θεανθρώπου καί τήν ημέρα αυτή γίνεται ή κατάδυση τού Σταυρού καί ή αναπαράσταση τού λυτρωτικού γεγονότος τής Βαπτίσεως τού Κυρίου και τής Αποκαλύψεως (Θεοφανίας καί Επιφανίας) τού Τριαδικού Θεού. Οι συγκρουόμενες αυτές απόψεις δέν είναι καθόλου άσχετες καί μέ τό εθιμικό γεγονός, αλλού νά κρατούν, γιά όλο τό χρόνο, αγιασμό τής Παραμονής καί σ’ άλλες περιοχές αγιασμό τών Φώτων. Τό έθιμο αυτό υπάρχει κι εδώ καί τό συναντούμε καί στόν Πόντο. Αγιασμό τής Παραμονής φύλαγαν οί περιοχές: Τραπεζούντας, Ματσούκας, Μούζενας, Πάφρας, Καυκάσου (καί Κωνσταντινούπολης) καί σέ μερικά χωριά τής Αργυρούπολης καί τής Αμισού, ενώ αγιασμό τών Θεοφανείων κρατούσαν οι περιοχές: Κοτυώρων, Αργυρούπολης-Τορούλ, Κερασούντας, Αμισού, Σουρμένων, Σταυρί καί σέ μερικά χωριά τού Καυκάσου κ.ά. Όσοι φύλαγαν αγιασμό, γιά μιά ώρα ανάγκης, τών Φώτων, κατά κανόνα ράντιζαν τά κτήματά τους μέ αγιασμό τής Παραμονής. Όσοι όμως φύλαγαν αγιασμό τής παραμονής ράντιζαν μέ αγιασμό τών Φώτων. Υπάρχουν βέβαια καί οί εξαιρέσεις, γιατί υπήρχαν καί υπάρχουν πολλοί οικισμοί ή οικογένειες πού δέν έκαναν καί δέν κάνουν διάκριση. Όσοι έχουν δημιουργήσει (ή έχουν κληρονομήσει) δικό τους εθιμικό λατρευτικό τυπικό, ανάλογα κρατούν καί αγιασμό λέγοντας πώς: δέν επιτρέπεται νά πάμε στό σπίτι μας τό Μεγάλο Αγιασμό! Απ’ αυτόν μπορούμε μόνο νά πιούμε καί οπωσδήποτε νηστικοί (αγνέστικα). Καί γι’ αυτό, άλλοι πίνουν αγιασμό πρίν πάρουν αντίδωρο καί άλλοι αφού πάρουν αντίδωρο. Ωστόσο τό ότι καί τών δύο ημερών ό αγιασμός είναι «Μέγας» ενισχύεται καί από τήν άποψη διακεκριμένων κληρικών καί καθηγητών Πανεπιστημίου. Στήν περιοχή τής Δυτικής Μακεδονίας πολλοί, τούς οποίους ρώτησα (ντόπιοι καί Πόντιοι), λένε ότι κρατάμε γιά όλο τό χρόνο από τόν αγιασμό τής παραμονής καί όχι τών Θεοφανείων, διότι τήν ημέρα τών Φώτων αγιάζονται όλα τά νερά, ενώ τήν Παραμονή μόνο τό νερό τού δοχείου, όπου μέσα κάνει τόν αγιασμό ό παπάς! Εκείνο όμως πού είναι αξιοπρόσεκτο είναι τούτο: Τό έθιμο τής προμήθειας, τής διατηρήσεως όλο τό χρόνο, τής χρησιμοποιήσεως σέ μιά ώρα ανάγκης καί τής κατάποσης αγιασμού, καθώς καί τού ραντίσματος τού μετώπου μας (φωτίσματος) καί τού βιού μας μέ αγιασμό είναι παμποντιακό καί πανελλήνιο έθιμο. Πανελλήνιο είναι καί τό έθιμο, αγιασμού τών Θεοφανείων νά κρατάει κάθε εκκλησία καί άπ’ αυτό νά δίνει σ’ όσους δέν μπορούν νά κοινωνήσουν, διότι τούς έχει επιβάλλει ό πνευματικός επιτίμια (κάποια τιμωρία). Ή ιδιαίτερη λατρευτική προτίμηση τού λαού μας στά αγιασμένα νερά είναι χαρακτηριστική. Ο Δ. Σ. Λουκάτος παρατηρεί ότι είναι «μιά λατρευτική πραγματικότητα στηριγμένη τόσο στή θρησκευτική πίστη όσο καί στή φυσική αλήθεια, ότι τό νερό είναι τό πρωταρχικό καί τό απαραίτητο πάντα στοιχείο τής ανθρώπινης καί παγγενούς ζωής». Κάτι σχετικό αναφέρει καί ό Ξ. Κ. Άκογλους στό βιβλίο του «Λαογραφικά Κοτυώρων», στό ΣΤ’ Κεφάλαιο, σελ. 310. Δέν είναι καθόλου άσχετο καί τό έθιμο, πού τό είχαν καί τό έχουν σχεδόν όλοι οί Έλληνες, τήν ημέρα τών Φώτων νά είναι καθαρά όλα τά πράγματα καί τής εκκλησίας καί τού σπιτιού. Εκτός από τή γενική καθαριότητα καί τό λούσιμο μέ τ’ αγιασμένα νερά, βάφτιζαν καί καθάριζαν (σέ πολλά μέρη καί σήμερα) τις εικόνες τής εκκλησίας καί τού σπιτιού μέ αγιασμό. Στό ερώτημα, πώς επικράτησε νά γίνεται δύο φορές ό αγιασμός τών Θεοφανείων, απαντά ό Κωνστ. Καλλίνικος στό βιβλίο του «Ο Χριστιανικός ναός καί τά τελούμενα έν αυτόν «(σελ. 575 – 76), μέ τά παρακάτω λόγια: «Κατά τόν Ε’ αιώνα (μαρτυρία Χρυσοστόμου, Σιλεανταρίου, Θεοδώρου Αναγνώστου) μονοφυσίτης Πατριάρχης Αντιοχείας μετέθηκε τήν τών υδάτων τών Θεοφανείων ευλογίαν είς τήν παραμονήν τής εορτής. Καί ούτω δίς έκτοτε επεκράτησεν ίνα ό αγιασμός τών Θεοφανείων τελείται.» Είναι γνωστό ότι ό Μ. Αγιασμός γίνεται μόνο στις 5 καί στις 6 Ιανουαρίου (παραμονή καί ανήμερα τών Φώτων), διότι: α. «Θεός εφανερώθη έν σαρκί», ταπεινώθηκε καί βαπτίστηκε ό αναμάρτητος καί μάς κληροδότησε τό μυστήριο τού βαπτίσματος μέ τό οποίο απαλλασσόμαστε από τήν ευθύνη τού προπατορικού αμαρτήματος. Μέ τό βάπτισμα ό Κύριος «Αδάμ φθαρέντα αναπλάθει». Αυτήν τήν κάθαρση καί τήν αγνότητα, μέ τήν οποία περιβάλλεται ό «βαπτισθείς», θέλει νά τονίσει ό λαός μας, πού μετά τή βάπτιση ντύνει τόν «βαπτισθέντα» μέ λευκά «ιμάτια». Ο Απόστολος Παύλος ονομάζει τό βάπτισμα «λουτρόν παλλιγγενεσίας» καί σημειώνει: «Όσοι εβαπτίσθημεν εις Χριστόν εις τόν θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν, συνετάφημιν ούν αύτ διά τού βαπτίσματος… έν και- νότητι ζωής περιπατήσωμεν…» [Ρωμ. 6,2-5, Σχετ. καί παράλ. Φιλ. γ’, 10-11]. β. «Επεφάνη ό Σωτήρ, ή χάρις ή αλήθεια», «τό φώς τό απρόσιτον» καί γίνεται γιά τόν καθένα μας καί γιά όλο τόν κόσμο «ή οδός, ή αλήθεια καί ή ζωή» καί μέ τή βάπτισή του «τών υδάτων αγιάζεται ή φύσις». Γι’ αυτό σέ πολλά μέρη τής Ηπείρου καί τού Πόντου, χαράματα τών Φώτων, έπαιρναν καθαρό νερό άπ’ οπουδήποτε καί λουζόντουσαν μ’ αυτό, έπιναν καί πότιζαν και τά ζώα τους, γιατί πίστευαν ότι όλα τά νερά είναι αγιασμένα τήν ημέρα αυτή.
γ. «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου, Κύριε, ή τής Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις.»
Κατά τήν ώρα πού βαπτίστηκε ό Κ. Ημών Χριστός αποκαλύφθηκε στήν ανθρωπότητα τό μυστήριο τής τριαδικότητος τού Θεού: Ο Πατήρ ομιλεί καί λέγει: «Ούτος εστίν ό υιός μου ό αγαπητός…» Ο Υιός βαπτίζεται, διότι λέγει: «Πρέπον ημίν εστί πληρώσαι πάσαν δικαιοσύνην» καί τό Άγιον Πνεύμα κατέρχεται «έν είδει περιστεράς» καί βεβαιώνει «τού λόγου τό ασφαλές». Είναι λοιπόν μεγάλη Δεσποτική γιορτή ή ημέρα τών Φώτων καί γι’ αυτό νηστεύουμε τήν παραμονή, γιά νά υποδεχθούμε καί νά τιμήσουμε το μεγάλο γεγονός τών Θεοφανείων καί γιά νά πάρουμε καί νά πιούμε (νά κοινωνήσουμε) Μ. Αγιασμό «πρός πάσαν ωφέλειαν επιτήδειον».

ΠΗΓΗ  http://pontiakilelapa.wordpress.com/

‘Ποντιακά Έθιμα’

‘Ποντιακά Έθιμα’ 

ΕΘΙΜΑΤΑ

Τιτιντσήδες (Ή Καπνάντ’).

Ιδιότυπος Πρωτοχρονιάτικος Καρνάβαλος Της Περιοχής Ματσούκας. Οι Καπνάντ’ Σχημάτιζαν Όμιλο Δέκα Ως Δεκαπέντε Ανδρών, Που Ντύνονταν Με Παλιά Και Παράξενα Ρούχα, Μουντζούρωναν Το Πρόσωπό Τους Με Καπνιά (Μανέα) Και Κρατούσαν Παλιά Όπλα. Στη Μέση Τους Φορούσαν Ζώνη Από Ύφασμα, Με Ψεύτικα Φυσίγγια (Φτιαγμένα Συνήθως Από Ρόκες Καλαμποκιού). Επίσης Κουβαλούσαν Στην Πλάτη Τους Ένα Σάκο Γεμάτο Άχυρο Και Προσπαθούσαν Να Τον Πουλήσουν Σαν Να Ήταν Καπνός, Ενώ Ο Κόσμος Που Συγκεντρωνόταν Γύρω Τους Επιχειρούσε Να Βάλει Φωτιά Στους Σάκους.
Στις Παραστάσεις Των Καπνάντων Συμμετείχαν Επιπλέον Και Οι Κοτσαμάντ’, Που Ντύνονταν Με Φουστανέλες Και Παρίσταναν Του Αρματολούς. Οι Τιτιντσήδες Υποδύονταν Τους Διώκτες Τους. Στην Αναπαράσταση Της Μάχης Και Της Καταδίωξης Των Κοτσαμάντων, Μέσα Στα Χωράφια, Τα Δάση Ακόμη Και Στις Αυλές Των Σπιτιών, Ηττημένοι Ήταν Πάντα Οι Καπνάντ’. Η Αιτία Της Συμπλοκής Ήταν Συνήθως Το Κλέψιμο Της «Νύφης» Από Τους Τιτιντσήδες. Οι Κοτσαμάντ’ Τους Έπιαναν Αιχμάλωτους Και Τους Γύριζαν Στο Χωριό. Τότε Επενέβαιναν Οι Χωρικοί, Που Έκαναν Έρανο Μεταξύ Τους, Για Να Πληρώσουν Τα Λύτρα Για Την Απελευθέρωση Των Τιτιντσήδων. Στόχος Του Εθίμου Ας Σημειωθεί Ότι Ήταν Η Συγκέντρωση Χρημάτων Για Την Πληρωμή Των Δασκάλων.

Τα Τρίτα.

Η Τρίτη Μέρα Από Το Θάνατο Ανθρώπου, Κατά Την Οποία, Όπως Και Στην Ελληνική Αρχαιότητα, Τελούσαν Μνημόσυνο Οι Συγγενείς Του. Από Νωρίς Συγγενείς, Αλλά Και Φιλικά Άτομα, Συγκεντρώνονταν Στο Σπίτι Του Νεκρού. Εκεί Ετοίμαζαν Τα Κόλλυβα Μέσα Σε Δίσκο. Αφού Πασπάλιζαν Την Επιφάνειά Τους Με Ψιλή Ζάχαρη, Τη Στόλιζαν Με Φαραχλαεμένα Καντζία (= Ψίχα Φουντουκιού Ή Καρυδιού Τυλιγμένη Σε Χρυσόχαρτο). Για Το Στολισμό Χρησιμοποιούσαν Και Κόκκους Από Ρόδι, Καθώς Και Μαύρη Σταφίδα Ψιλή (= Μαύρα Τσεμίτσα). Στη Μέση Της Επιφάνειας Σχημάτιζαν Το Σταυρό Και Στη Βάση Του Τα Αρχικά Του Νεκρού. Όση Ώρα Κρατούσε Η Ετοιμασία Των Κόλλυβων Κερνούσαν Στους Παρευρισκόμενους Ρακί Και Παξιμάδια. Εκείνοι Με Τη Σειρά Τους Εύχονταν: «Ο Θεός Σ’ Χωρέσ’ Τον», «Λαφρόν Η Νύχτα Τ’», «Αιωνία Η Μνήμη Ατ’» Κ.Ά. Την Άλλη Μέρα Τα Κόλλυβα Μεταφέρονταν Στην Εκκλησία Για «Διάβασμα». Μετά Το «Διάβασμα» Μοιράζονταν Στο Εκκλησίασμα, Αφού Πρώτα Χωρίζονταν Το Μερίδιο Του Παπά Και Του Προσωπικού Της Εκκλησίας. Ο Παπάς, Ο Επίτροπος, Ο Ψάλτης Και Οι Παρόντες Στην Εκκλησία Πήγαιναν Στο Σπίτι Του Νεκρού, Όπου Τους Προσφέρονταν Ποτό Και Κόλλυβα Και Μερικές Φορές Και Φαγητό, Αν Τους Το Επέτρεπαν Τα Οικονομικά Τους.
Σχετική Κατάρα: «Τα Τρίτα Σ’ Να Εφτάω!».

Αιιδίτσας (Τ’ Αιιδίτσας).

Πρωτοχρονιάτικο Έθιμο. Τελούνταν Στο Χωριό Αντρεάντων Της Αμισού Την Παραμονή Της Πρωτοχρονιάς: Ένας Άντρας Μεταμφιεζόταν Σε Κατσίκα. Φορούσε Μακρύ Φουστάνι, Που Έφτανε Μέχρι Τους Αστραγάλους Και Στο Κεφάλι Φορούσε Το Δέρμα Της Κεφαλής Κατσίκας. Δυο Κομμάτια Από Ξύλο Ήταν Προσαρμοσμένα Στα Δυο Σαγόνια Του Κεφαλιού Της Μάσκας. Ο Μεταμφιεσμένος Κρατούσε Τις Άκρες Των Ξύλων Και Τις Ανοιγόκλεινε Προκαλώντας Ανάλογο Κρότο Με Το Άνοιγμα Και Το Κλείσιμο Του Σαγονιού. Τον Συνόδευαν Δύο Άλλοι. Ο Ένας Έπαιζε Λύρα, Ενώ Ο Άλλος Κρατούσε Το Δισάκι Για Τη Συλλογή Και Μεταφορά Των Δώρων. Με Το Σούρουπο Ο Όμιλος Άρχιζε Την Επίσκεψη Στα Σπίτια. Εκεί Ο Μεταμφιεσμένος Επιδιδόταν Σε Χορό Με Τη Συνοδεία Της Λύρας Και Το Τραγούδι Του Λυράρη, Που Ήταν Το Ακόλουθο:
Αιιδίτσα Μ’ Βόσκεται
Συρίζ’ ‘Ατεν Και Κλώσκεται
Κι Εγώ Τιναν Αγαπώ
Τοραπολούζ’ Ζώσκεται
(Βόσκει Το Μικρό Κατσίκι Υπακούοντας Στα Σφυρίγματά Μου Κι Αυτήν Που Αγαπώ Εγώ Μεταξωτή Ζώνη Ζώνεται).
Μερικοί Λυράρηδες Τραγουδούσαν Το Ακόλουθο Τουρκόφωνο Τραγούδι:
—Κετσιτσί Μ’ Κερτσιτσί Μ’ Γιολ Μπιλμέζ
—Κερβανά Καρούς Τα Γκελ.
—Ολάν Τσοπάν, Κοϊνλαρού Κουτσένε.
—Αγιαγού Μ’ Τοπάλ Τα Κουτέμιορούμ, Τζανού Μ’.
—Κετσιτσίμ’ Κετσιτσίμ’ Γιαλ Ετέρ Πεσ Ον Παρά Καρ Ετέρ
Τσορέκ’ Τα Βερσένε Γιαγλανούρ.
(Το Κατσίκι Μου Το Κατσίκι Μου Δεν Ξέρει Το Δρόμο. —Στο Κοπάδι Ανάμειξέ Το Και Έλα. —Τσομπάνε, Βόσκα Τα Πρόβατα. Το Πόδι Μου Είναι Κουτσό Και Δεν Μπορώ Να Τα Βοσκήσω, Ψυχή Μου. —Το Κατσίκι Μου, Το Κατσίκι Μου Βόσκει. Πέντε Δέκα Παράδες Κέρδος Κάνει. Κι Αν Του Δώσεις Τσουρέκι Παχαίνει).
Το Δρώμενο, Που, Εκτός Από Την Παραμονή Της Πρωτοχρονιάς, Τελούνταν Μερικές Φορές Και Κατά Την Παραμονή Των Χριστουγέννων, Έχει Κοινά Σημεία Με Τις Αρχαιοελληνικές Αγροτικές Γιορτές Και Τη Λατρεία Του Θεού Διονύσου. Είναι Τα Κοινά Αυτά Σημεία Τα Ακόλουθα: Α) Ο Χρόνος Τέλεσης. Το Δρώμενα Της Αιιδίτσας Τελούνταν Κατά Το Χρονικό Διάστημα Του Β’ Δεκαπενθημέρου Του Δεκεμβρίου. Τα Διάστημα Αυτό Αποτελεί Μέρας Του Αρχαίου Αττικού Μήνα Ποσειδεώνα Κατά Τον Οποίο, Εκτός Από Τις Άλλες Γιορτές, Τελούνταν Τα Αλώα, Αγροτική Γιορτή Προς Τιμή Της Δήμητρας, Της Κόρης Και Του Διονύσου, Για Την Ευόδωση Της Βλάστησης, Καθώς Και Τα Διονύσια «Κατ’ Αγρούς» Στους Δήμους Της Αττικής, Με Πομπή Και Ασκωλιασμούς, Προς Τιμή Του Διονύσου. Β) Η Μεταμφίεση. Ο Πρωταγωνιστής Της Αιιδίτσας Έφερε Κεφαλοστολή Από Δέρμα Κατσίκας, Αλλά Και Τραγόμορφοι Και Τραγόποδες Οι Σάτυροι Και Σειληνοί, Μισοάνθρωποι Και Μισοζώα, Ακολουθούν Τον Πολυπαθή Θεό Διόνυσο Στις Περιπέτειές Του. Γ) Μουσικά Όργανα. Ο Αυλός, Τα Τύμπανα Κ.Ά. Μουσικά Όργανα Μαζί Με Τους Ύμνους Προς Το Θεό Διόνυσο Έπαιζαν Σπουδαίο Ρόλο Στα Βακχικά Πανηγύρια. Αλλά Και Στο Δρώμενα Της Αιιδίτσας Που Τελούνταν Στα Αντρεάντων Της Αμισού, Η Λύρα, Τα Τραγούδια Και Α Χορός Βοηθούσαν Τα Θεατή Να Μεταφερθεί Νοερά Σε Βακχικό Πανηγύρι Της Αρχαιότητας.
Τα Προσφερόμενα Δώρα Στον Αυτοσχέδιο Θίασο Δεν Πρέπει Με Κανένα Τρόπο Να Θεωρούνται Μια Μορφή Αργυρολογίας. Αποτελούσαν Απλά Μια Έκφραση Ευχαριστίας Σ’ Αυτούς Που Υποβάλλονταν Στον Κόπο Να Διατηρούν Τη Ζωογόνα Παράδοση.
Γ. Χατζόπουλος

Τα Γαλιαία (Ή Γαλιλαία).

Πρόκειται Για Ένα Παράξενο Έθιμο Τελούμενο Κάθε Χρόνο Σε Μερικά Μόνο Χωριά, Που Μένουν Ρωσοπόντιοι. Αμέσως Μετά Την Κυριακή Του Θωμά, Την Δευτέρα Το Πρωί, Οι Νοικοκυρές Πηγαίνουν Στα Μνήματα Του Χωριού Με Κόλλυβα, Κόκκινα Αβγά, Τσουρέκια Πασχαλινά (Πασχαλίτσες), Λαγάνες Πισία Και Περεσκία. Αφού Ευλογήσει Ο Παπάς Τα Αναθήματα Και Μνημονεύει Τα Ονόματα Των Νεκρών, Γίνεται Η Διανομή Τους Σε Όλους Τους Παρευρισκόμενους. Ύστερα Όλοι Μαζί Κάθονται Και Συντρώγουν Σ’ Αυτόν Το Χώρο Της Ανάπαυσης Των Ψυχών Και Διαταράσσουν Τη Γαλήνη Του Κοιμητηρίου. Τρώνε Σχεδόν Πάνω Στις Πλάκες Των Τάφων.
Η Όλη Εθιμοτυπική Διαδικασία Ξενίζει Κι Αποτελεί Μυστήριο Η Αιτιολόγησή Της. Πιθανολογείται Ότι Το Έθιμο Πήρε Το Όνομά Του Από Τη Γαλιλαία, Τον Τόπο Όπου Μεγάλωσε Και Έδρασε Ο Χριστός. Υποστηρίζεται Ότι Από Παρανόηση Της Φράσης Του Ευαγγελίου Που Διαβάζεται Στον Όρθρο Της Κυριακής Του Θωμά Και Που Λέει: «Οι Ένδεκα Μαθηταί Επορεύθησαν Εις Την Γαλιλαίαν», Προήλθε Η Παρανόηση Ότι Επρόκειτο Περί Αγίου. Έτσι Είπαν: «Τα’ Άε – Γαλιλαία» (Του Αγίου Γαλιλαία) Και Στη Συνέχεια Απλά Γαλιαία.

Το Δάκλυμαν.

Καθαρισμός, Εξαγνισμός. Για Τους Πόντιους Το Δάκλυμαν Αποτελεί Έθιμο. Οι Νοικοκυρές Όσες Φορές Είχαν Την Εντύπωση Ότι Οικιακά Σκεύη Είχαν Μαγαριστεί Από Κάποια Αιτία (Από Γλείψιμο Σκύλου Ή Γάτας, Τα Πέρασμα Ποντικού Ή Από Κακά Πνεύματα) Τα Ξέπλεναν Με Αγιασμό, Που Είχαν Φυλαγμένα Από Τα Θεοφάνια. Αλλά Και Την Ημέρα Των Φώτων Έκαναν Το Δάκλυμαν Προκαταβολικά Στα Σκεύη Τους.
Σε Πολλά Μέρη Του Πόντου, Αλλά Και Σήμερα Σε Χωριά Της Ελλάδας, Μέσα Στα Αγιασμένα Νερά Όπου Βούτηξε Ο Ιερέας Τα Σταυρό, Βουτούν Και Τα Σκεύη Της Εκκλησίας.

Η Εμπονέστια.

Αποκριάτικο Έθιμο, Κατά Το Οποίο Την Κυριακή Της Τυροφάγου Όλοι Οι Σπιτικοί Κάθονταν Το Βράδυ Στο Καλοστρωμένο Τραπέζι Και Έτρωγαν Ό,Τι Καλό Είχαν, Κρέατα, Γαλακτερά Κτλ. Όμως, Οι Νέοι Έπαιρναν Αμαγείρευτες Τροφές Από Τα Σπίτια Τους Και Πήγαιναν Παρέες Παρέες Σε Αλώνια Ή Σε Μέρη Ακατοίκητα Και Εκεί Μαγείρευαν Και Έτρωγαν. Το Βράδυ Συγκεντρώνονταν Όλες Οι Παρέες Στο Σημείο Όπου Ήταν Η Μεγαλύτερη Παρέα Και Άρχιζαν Χορό Και Γλέντι, Που Κρατούσε Ως Τα Μεσάνυχτα. Μετά Το Γλέντι Αυτό, Από Την Επόμενη Ημέρα Άρχιζε Η Νηστεία Της Μεγάλης Σαρακοστής. Και Επειδή Ακριβώς Θα Έμπαιναν Στη Νηστεία «Εμπονέστια», Καλοτρώγανε Μέχρι Σκασμού Και Ξεφάντωναν Σε Μεγάλο Βαθμό.
Συναντάται Η Λέξη Και Σε Στίχους:
«Τ’ Εμπονέστια Την Βραδύν,
Καλόν Κέφ’ Είχαμ’ Οι Δυ’.»(Καλά Τα Περάσαμε Οι Δυο Μας Το Βράδυ Της Αποκριάς.)

Το Καλάνταμαν (Και Καλαντίασμαν).

Η Προσφορά Δώρων Στα Παιδιά (Από Τους Γονείς, Το Νουνό Κτλ.) Τα Χριστούγεννα Και Την Πρωτοχρονιά. Ειδικά Στην Περίπτωση Του Νουνού, Ο Βαφτισιμιός Του Πήγαινε Στο Σπίτι Του Για Να Του Ευχηθεί: «Χρόνια Πολλά, Δεξάμενε (Δεξαμέντσα) . . .». Η Απάντηση Ήταν: «Σ’ Εσέν Χρόνια Πολλά, Ρίζα Μ’, Να Τρανύντς Και Να Ίνεσαι Προκομμένος. . .». Αφού Καθόταν Το Παιδί Στο Σπίτι Του Νουνού Του Αρκετή Ώρα, Κατά Την Αναχώρηση Δεχόταν Τα Δώρα Του, Που Μπορούσαν Να Είναι: Παιδικά Κουστουμάκι, Παπούτσια, Βιβλίο Ή Και Ένα Αξιόλογο Χρηματικό Ποσό. Τα Δώρα Αυτά Λέγονταν «Καλαντέσα».
Η Πράξη Αυτή Του Νουνού Ασκούσε Ιδιαίτερη Ευεργετική Επίδραση Στην Ψυχολογία Του Παιδιού. Αν Κάποιος Νουνός Δεν Έπραπε Αυτά Το Καθήκον Του Χαρακτηριζόταν Ως Αντικοινωνικός.
Σ’ Ορισμένες Περιοχές Του Πόντου Και Στο Καρς Και Ο Βαφτισιμιός Πρόσφερε Δώρο Στο Νουνό Του, Οπότε Το Καλαντίασμαν Γινόταν Κι Απ’ Τις Δυο Πλευρές.
Καλαντίασμαν Γινόταν Και Στα Νερά, Στις Βρύσες, Στα Πηγάδια (Βλ. Καλαντόνερον).
Ο Όρος Καλαντίασμαν Έχει Και Μεταφορική Έννοια. Σημαίνει Γερό Ξυλοδαρμό.

Το Καλαντοκούρ’.

Κούτσουρο Χοντρό Που Καιγόταν Στο Τζάκι Το Βράδυ Της Πρωτοχρονιάς. Σύμφωνα Με Τις Ποντιακές Λαϊκές Δοξασίες, Το Βράδυ Της Πρωτοχρονιάς, Με Την Αλλαγή Του Χρόνου, Τα Δαιμόνια Κατεβαίνουν Από Την Καπνοδόχο. Και Η Φωτιά Τα Εμποδίζει. Επειδή Τα Δαιμόνια Είναι Πολλά Και Έρχονται Σταδιακά, Το Καλαντοκούρ’ Πρέπει Να Είναι Μεγάλο. Διάλεγαν Λοιπόν Ένα Μεγάλο Κούτσουρο, Συνήθως Από Βελανιδιά, Για Να Διαρκέσει Ολόκληρη Τη Νύχτα (Σε Μερικές Μάλιστα Περιοχές Ολόκληρο Το Δωδεκαήμερο), Που Έμενε Αμετακίνητο Στη Θέση Του Ώσπου Να Καεί Ολότελα. Η Συνεχής Διατήρηση Της Φλόγας Αποτελούσε Απαραίτητο Όρο Για Την Επιτέλεση Του Σκοπού Του. Αν Λοιπόν Η Φλόγα Έσβηνε Από Κάποια Αιτία, Αυτό Θεωρούνταν Κακοσημαδιά. Οποιαδήποτε Ενόχληση Από Το Καλαντοκούρ’ (Καπνός, Δυσοσμία Κτλ.) Ήταν Ανεκτή. Ο Τυχόν Θόρυβος (Τρίξιμο), Που Έκανε, Ενώ Καιγόταν Το Καλαντοκούρ’, Νόμιζαν Ότι Οφειλόταν Στο Κάψιμο Των Δαιμονίων.

 Το Καλαντόνερον.

Το Νερό Που Έπαιρναν Οι Πόντιοι Από Τις Βρύσες (Πεγάδâ) Και Τα Ποτάμια Τα Μεσάνυχτα Της Πρωτοχρονιάς, Κατά Το Καλαντίασμά Τους. Το Νερό Αυτό, Που Το Θεωρούσαν Αγιασμένο, Το ‘Φερναν Στο Σπίτι, Έπιναν Όλοι Από Λίγο Και Με Το Υπόλοιπο Ράντιζαν Το Σπίτι, Την Αυλή, Τα Ζώα Και Τα Χωράφια.
Λίγο Πριν Από Τα Μεσάνυχτα Της Πρωτοχρονιάς, Γυναίκες Με Διάφορα Δώρα Στα Χέρια (Τσουρέκια, Γλυκίσματα, Φρούτα, Ψημένο Στάρι, Αλάτι Κτλ.) Επισκέπτονταν Τη Βρύση Του Χωριού Ή Το Ποτάμι, Απ’ Όπου Υδρεύονταν, Και Τα Εναπόθεταν Εκεί Κοντά, Λέγοντας Την Ευχή: «Κάλαντα Και Καλός Καιρός, Πάντα Και Του Χρόνου». Τότε Ακριβώς Έπαιρναν Το Καλαντόνερον. Πίστευαν Πως Η Ροή Του Νερού Πάνω Στην Αλλαγή Του Χρόνου Σταματούσε Για Λίγο. Αν Σ’ Αυτή Τη Μυστηριακή Ώρα Βρισκόταν Κάποιος Κι Έβλεπε Το Φαινόμενο, Τον Θεωρούσαν Τον Πιο Αθώο Και Τον Πιο Τυχερό Του Χωριού. Κι Ό,Τι Ζητούσε, Σαν Ιδιαίτερη Επιθυμία, Θα Το Έβρισκε. «Επλερούτον Σα Μουράτα Τ’», Γίνονταν Οι Επιθυμίες Του Πραγματικότητα.
Παίρνοντας Κανείς Νερό, Δεν Έπρεπε Να Γυρίσει Να Δει Πίσω Του. Γιατί Τότε Τ’ Άστρα Του Ουρανού Πέφτουν Και Σβήνουν Μέσα Στα Νερά Και Οι Άγγελοι Σχίζουν Τον Ιορδάνη Ποταμό Και Στον Ουρανό Κολλάνε Άλλα Αστέρια. Εκείνη Την Ώρα Τα Νερά Μουγκρίζουν, Βοούν, Δημιουργούνται Τεράστια Κύματα Και «Γνεφίζ’νε», Ξυπνούν.
Τότε Αν Κανείς Γυρίσει Πίσω Του Να Δει, Αρρωσταίνει Ψυχικά (Παθάν’, Βλάφκεται, Αχπαράεται) Και Μένει Για Καιρό Άρρωστος.
Γι’ Αυτό Δεν Πήγαιναν Για Καλαντόνερο Οι Λεχώνες Και Οι Ασαράντιστες.
Το Καλάντισμα Της Βρύσης Γινόταν Ιδιαίτερα Από Τις Ελεύθερες Κοπέλες Του Χωριού. Το Βράδυ Της Πρωτοχρονιάς Πρόσφεραν Στο «Πεγάδ’» Διάφορα Φρούτα Και Ιδίως Μήλο. Και Σαν Ανταπόδοση Περίμεναν Από Τη Βρύση Ν’ Ανοίξει Την Τύχη Τους Με Την Καινούρια Ροή Του Νερού, Μετά Τη Σύντομη Διακοπή Του, Σύμφωνα Με Τα Παραπάνω. Τα Ελεύθερα Παλικάρια Του Χωριού Καιροφυλακτούσαν Κι Όταν Αποχωρούσαν Οι Κοπέλες, Πλησίαζαν Στη Βρύση Κι Έτρωγαν Τα Φρούτα. Το Παλικάρι Που Έτρωγε Το Μήλο Της Συγκεκριμένης Κοπέλας, Θα Την Ερωτευόταν Και Σύντομα Θα Την Παντρευόταν, Κατά Την Ποντιακή Λαϊκή Πίστη. Επενεργούσαν Εδώ Κάποιες Μαγικές Δυνάμεις, Καθώς Διαλαλεί Η Ποντιακή Δημοτική Ποίηση:
Ανάθεμα Π’ Εκρέμιζεν

Το Μήλον Σο Πεγάδιν,
Το Μήλον Είχεν Φάρμακον
Και Το Πεγάδ’ Μα(Γ)Είας.

Μα(Γ)Εύ’ Εμέν, Μα(Γ)Εύ’ Κι Εσέν,
Μαεύ’ Τοι Δυς Εντάμαν.
Η Κόρ’ Μαεύ’ Ελλενικά,
Ρωμαίικα Παλικάρα…

Τα Κοπανίσματα.

Έθιμο Του Γάμου, Ιδίως Στην Περιοχή Της Κερασούντας. Σύμφωνα Με Το Έθιμο Αυτό, Λίγες Μέρες Πριν Από Το Γάμο, Στο Σπίτι Του Γαμπρού Οι Συγγενείς Κοπάνιζαν Το Στάρι Που Θα Ήταν Απαραίτητο Για Το Γάμο. Πρόκειται Για Πολύ Παλιό Έθιμο, Που Έπαψε Να Ισχύει Πολλές Δεκαετίες Πριν Από Τον Ξεριζωμό. Διατηρήθηκε Όμως Στο Καράπερτσιν Και Σε Άλλα Χωριά Της Αμισού, Στα Οποία Όμως Τα Κοπανίσματα Συνοδεύονταν Και Από Τους Ήχους Μουσικών Οργάνων.

Πακλά Χοράν.

Το Γλέντι Που Γινόταν Στην Αμισό, Την Καθαρά Δευτέρα. Την Ημέρα Αυτή Όλοι Έβγαιναν Στην Ύπαιθρο Με Τα Σαρακοστιανά Φαγητά. Στην Εξοχή Μάζευαν Και Σαλιγκάρια Και Τα Έβραζαν. Την Ίδια Μέρα Η Νοικοκυρά Κρεμούσε Στο Κελάρι Της Τον Κουκαρά, Ένα Κρεμμύδι Με Φτερά Κότας, Όσες Και Οι Εβδομάδες Της Νηστείας. Με Κάθε Εβδομάδα Που Περνούσε Έβγαζαν Και Ένα Φτερό Και Έτσι Ήξεραν Πόσες Εβδομάδες Νηστείας Μεσολαβούσαν Ως Το Πάσχα.

Ο Κουκαράς.

Ιδιόχειρη Κατασκευή Που Τη Χρησιμοποιούσαν Κυρίως Ως Φόβητρο Των Παιδιών, Με Σκοπό Την Αυστηρή Τήρηση Της Νηστείας Της Μ. Σαρακοστής. Ήταν Ένα Κρεμμύδι (Ή Πατάτα) Με Κοτσάνι, Για Να Μπορεί Να Προσδένεται Στο Ταβάνι, Μαυρισμένο Με Καψαλισμένες Μουστάκες (Ριζίδια) Με Μεγάλα Άσπρα Μάτια, Ζωγραφισμένα Με Κιμωλία Και Αυστηρό Ύφος. Γύρω Γύρω Του Κάρφωναν Εφτά Μεγάλα Φτερά, Όσες Και Οι Εβδομάδες Της Μ. Σαρακοστής, Από Ουρά Κότας Και Τον Κρεμούσαν Στον «Ασχανά», Καθιστικό Δωμάτιο, Να Υπενθυμίζει Στους Επιλήσμονες Μικρούς Το Καθήκον Της Νηστείας. Κάθε Εβδομάδα Αφαιρούσαν Και Ένα Φτερό. Έτσι Ήξεραν Πόσες Ημέρες Υπολείπονταν Μέχρι Το Πάσχα. Το Μ. Σάββατο, Όταν Έμενε, Πια, Άφτερος, «Αναχωρούσε», Για Να Επιστρέψει, Ύστερα Από Ένα Χρόνο Στο Πόστο Του!

Η Κουσκουβάρα.

Όταν Τους Θερινούς Μήνες Τους Βασάνιζε Η Ξηρασία, Οι Πόντιοι Επιχειρούσαν Με Την Ομοιοπαθητική Μαγεία Να Προκαλέσουν Τη Βροχή. Έτσι Έπαιρναν Δυο Κοριτσάκια Τα Έντυναν Με Κουρελιασμένα Ρούχα Και Τα Περιφέρανε Από Σπίτι Σε Σπίτι Τραγουδώντας Το Δίστιχο Τραγούδι:
—Κουσκουβάρα Νε Ιστέρ;
—Αλλαχτάν Γιαμούρ Ιστέρ!
(—Τι Θέλει Η Κουσκουβάρα;
—Θέλει Βροχή Από Το Θεό).Σε Κάθε Σπίτι Η Νοικοκυρά Έριχνε Πάνω Στα Κοριτσάκια Συμβολικό Λίγο Νερό, Ενώ Παράλληλα Τα Φιλοδωρούσε Με Αβγά Ή Και Χρήματα.
Άλλες Φορές Έκαναν Μια Κούκλα (=Σκιάχτρο) Από Πανιά, Κουρέλια Και Παλιά Ρούχα, Την Οποία Περιέφεραν Τα Παιδιά Από Σπίτι Σε Σπίτι.

Η Κουσκουντέρα (Και Κουσκουτέρα).

Μεγάλη Σκούπα Από Ένα Είδος Αγκαθωτού Θάμνου, Ντυμένη Με Ένα Μακρύ, Μαύρο, Τσόχινο Χιτώνα Όπου Κρέμονταν Τα Μανίκια Του, Ζωσμένη Με Μια Κόκκινη Ζώνη Στη Μέση Της. Πίστευαν Πως Με Την Περιφορά Του Σκιάχτρου Της Κουσκουντέρας Μπορούν Να Προκαλέσουν Βροχόπτωση, Γι’ Αυτό Την Περιέφεραν Στα Σπίτια, Σε Περίοδο Ανομβρίας, Τα Παιδιά Του Χωριού Ψάλλοντας Στην Εξώπορτα Κάθε Σπιτιού Το Παρακάτω Τραγούδι Στην Τουρκική Γλώσσα:
«Λαϊστέρα, Κουσκουντέρα Αλλαχτάν Γιαγμούρ Ιστέρα, Βερ Αλλάχ, Βερ Αλλάχ Ζεγκινούν Παχτσιασινέ, Φουκαρενούν Ταρλασινά» (Κουνίστρα, Κουσκουντέρα Απ’ Το Θεό Βροχή Ζητάει. Δώσε Θεέ, Δώσε Θεέ Στου Πλούσιου Τον Κήπο Και Στου Φτωχού Το Χωράφι. Κάθε Οικοδέσποινα Έχυνε Πάνω Στην Κουσκουντέρα Αρκετό Νερό Και Έδινε Και Κάποιο Φιλοδώρημα.

Τα Λαμπροήμερα.

Οι Τρεις Μέρες Της Λαμπρής. Στον Πόντο Το Τριήμερο Της Λαμπρής Γιορταζόταν Με Ιδιαίτερη Λαμπρότητα Με Χαρές, Χορούς Και Τραγούδια. Σ’ Όλα Τα Σπίτια Το Τραπέζι Ήταν Στρωμένο Με Πασχαλινά Φαγώσιμα Και Ιδιαίτερα Με Κόκκινα Αβγά Και Λαμπροκουλούρες. Οι Άντρες, Απαρτίζοντας Μικρούς Ομίλους Με Το Λυράρη Να Παίζει Κι Αυτοί Προπορευόμενοι Να Χορεύουν, Περιέρχονταν Όλα Τα Σπίτια Για Τον Καθιερωμένα Χαιρετισμό, Για Το «Χριστός Ανέστη. Τότε Ήταν Η Ευκαιρία Να Συμφιλιωθούν Σι Μαλωμένοι, Όσοι Ακόμη Δεν Είχαν Συμφιλιωθεί Τις Προηγούμενες Ημέρες Για Την Πασχαλινή Μετάληψη. Αλλά Τα Λαμπροήμερα Ήταν Κυρίως Το Πανηγύρι Του Αβγού. Από Την Αρχή Της Σαρακοστής Οι Μανιώδεις, Οι Άντρες Κυρίως, Διάλεγαν Και Φύλαγαν Τα Γερά Αβγά Για Να Τσουγκρίσουν, Όχι Μόνο Στο Χωριό, Αλλά Και Στα Γειτονικά Χωριό. Εκτός Από Τα Φυσιολογικά Γερά Αβγά, Έκαναν Και Τεχνητά, Τα Τζιχτζιρίνα. Με Τα Σπασμένα Αβγά Έπαιζαν Μικροί Και Μεγάλοι, Άντρες Και Γυναίκες, Το Λεγόμενο «Κύλημαν Τ’ Ωβού» Σε Κάθε Κατωφέρεια.

Η Λυκοχαντζού.

Έθιμο Κατά Το Οποίο Πιστευόταν Πως Ένα Δαιμόνιο Που Είχε Μορφή Λύκου Ή Σκύλου Και Επισκεπτόταν Τα Σπίτια Τη Σαρακοστή, Μεταξύ Φεβρουαρίου Και Μαρτίου, Για Να Τα Βλάψει. Για Να Προφυλαχθούν Από Το Κακό Αυτό, Οι Ένοικοι Άφηναν Στην Πόρτα Ένα Άχρηστο Αντικείμενο, Κατά Κανόνα Τσαρούχι, Ώστε Να Το Πάρει Η Λυκοχαντζού Και Να Μην Τους Πειράξει.

Το Μάχ’.

Το Έθιμο, Να Μη Μιλάει Η Νεόνυμφη Στα Πεθερικά Της Για Ένα Χρονικό Διάστημα Από Σεβασμό. Φράση: Η Νύφε Κρατεί Μάχ’ = Η Νύφη Μένει Αμίλητη.
Ήταν Ένα Παλιό Ποντιακό Έθιμο Πράγματι Ανελεύθερο, Που Στόχευε Να Δείξει Το Μεγάλο Σεβασμό Της Νύφης Απέναντι Στα Σεβαστά Μέλη Της Οικογένειας Στην Οποία Ανήκε Και Αυτή Με Το Γάμο Της, Αλλά Παράλληλα Ήταν Και Ένας Τρόπος Αποφυγής Αντιγνωμιών, Ιδιοτροπιών Ή Και Καβγάδων Με Τις Άλλες Νύφες, Που Ζούσαν Όλες Στο Ίδιο Σπίτι Με Τα Πεθερικά Τους. Σε Πολλά Μέρη Του Πόντου (Κερασούντα, Χαλδία, Σάντα, Κοτύωρα, Σούρμενα, Νικόπολη Κ.Α.) Η Νύφη Όχι Μόνο Κατά Την Περίοδο Του Αρραβώνα Ή Αμέσως Μετά Το Γάμο, Αλλά Και Επί Πολλά Χρόνια Μετά Το Γάμο Κρατούσε Το Μάχ’ Δηλαδή Δεν Είχε Το Δικαίωμα Να Μιλά Στον Πεθερά, Την Πεθερά Και Τα Άλλα Μέλη Της Οικογένειας, Που Ήταν Μεγαλύτερα Απ’ Αυτήν. Το Τέλος Της Σιωπής Ερχόταν Έπειτα Από Χρόνια Και Μόνο Αν Θα Το Απαιτούσαν Τα Πεθερικά Της. Τότε Η Νύφη Φιλούσε Το Χέρι Του Πεθερού Ή Της Πεθεράς Και Εκείνοι Της Δώριζαν Ένα Φόρεμα. Από Τη Μέρα Που Η Νύφη Αποκτούσε Το Δικαίωμα Να Μιλάει Με Τον Πεθερό Της, Τον Έλεγε «Πατέρα», Την Πεθερά Της «Μητέρα», Τους Κουνιάδους Της «Αφέντα», Τις Κουνιάδες Της «Κυρά», Τον Παππού «Πάππο» Και Τη Γιαγιά «Καλομάνα». Τέλος, Τα Άλλα Ηλικιωμένα Άτομα Τα Ονόμαζε «Θείο» Ή «Θεία», Το Νουνό «Δεξάμενε» Και Τη Νουνά «Δεξαμένη».

Το Νυφείον.

Η Νυφική Παστάδα, Το Δωμάτιο, Όπου Έμπαινε Η Νύφη Μετά Τη Στέψη Και Την Υποδοχή Της Στο Σπίτι Του Γαμπρού.
Ο Χώρος Του Νυφείου Διαμορφωνόταν Ως Εξής: Μπροστά Από Μια Γωνιά Του Δωματίου Κρεμούσαν Ένα Ύφασμα Σαν Κουρτίνα. Έτσι Δημιουργούσαν Στη Γωνιά Εκείνη Έναν Ιδιαίτερο Χώρο, Το «Νυφείον». Χωρούσαν Εκεί Μόλις Τρία Τέσσερα Άτομα.
Μέσα Στο Νυφείον Η Πεπλοφορούσα Νύφη Παρέμενε Αρκετή Ώρα, Καμιά Φορά Δυο Και Τρεις. Στο Διάστημα Αυτό Την Επισκέπτονταν Διάφορα Άτομα, Ακόμη Και Παιδιά. Η Νύφη Φιλούσε Ολονών Τα Χέρια (Ακόμα Και Των Παιδιών). Στο Νυφείον Έφερναν Και Κάθιζαν Στα Γόνατα Της Νύφης Ένα Αγόρι, Δίνοντάς Της Την Ευχή Να Είναι Αγόρι Το Πρώτο Παιδί Που Θα Κάνει, Και Ο Γαμπρός Του Έδινε Χρήματα.
Στο Νυφείον, Κοντά Στο Γαμπρό Και Τη Νύφη, Βρισκόταν Και Η Παρανύφτσα, Και Ο Κουμπάρος. Κι Ενώ Η Νύφη Παρέμενε Στο Νυφείον, Ηλικιωμένα Άτομα Έπαιρναν Το Γαμπρό Και Τον Κουμπάρο Και Τους Έβγαζαν Έξω. Η Έξοδος Της Νύφης Από Το Νυφείον Γινόταν Αργότερα, Με Το Στήσιμο Του Χορού «Θήμιγμα», Που Ήταν Ο Πρώτος Χορός Για Τη Νύφη Μετά Τη Στέψη.
Το Νυφείον Αναφέρεται Και Σε Πολλά Δημοτικά Τραγούδια, Όπως Το Άσμα Για Τον Γιάννεν Κιμισκήν, …Τσάλ’ Και Μαγεύ’ Τη Νέγαμψαν Κι Εβγάλ’ Α Σο Νυφείον…
(Αργά Παίζει Τον Ταμπουρά Και Μαγεύει Τη Νιόνυφη Και Τη Βγάζει Από Τη Νυφική Παστάδα).

Το Θήμιγμα (Ή Θήμισμα).

Χορός Του Γάμου. Αποτελούσε Στον Πόντο Μέρος Του (Εκτός Εκκλησίας) Τελετουργικού Του Γάμου. Απ’ Αυτή Την Άποψη Είναι Πιο Πολύ Έθιμο Παρά Χορός. Μετά Τη «Χάρ’» Ή Τα «Χάρτα» Ή Το «Χάρισμαν» Προς Το Νιόπαντρο Ζευγάρι Αρχίζει Το Θήμισμα. Τον Κύκλο Του Χορού Τον Αποτελούν Εφτά Μονοστέφανα Ζευγάρια —Ανδρόγυνα Δηλαδή Που Έχουν Έρθει Μόνο Σε Πρώτο Γάμο— Και Ένας Επιπλέον Χορευτής. Στο Χορό Μπαίνει Και Το Νιόπαντρο Ζευγάρι Με Τον Κουμπάρο Και Την Κουμπάρο, Την Παρανύφ’σα, Ον Υπάρχει. Στη Μέση Του Χορού Βρίσκονται Τα Όργανα, Συνήθως Ο Λυράρης, Παίζοντας Και Τραγουδώντας, Και Ο Παπάς Με Το Θυμιατό Του, Θυμιάζοντας Τους Νεόνυμφους Και Τους Χορευτές. Η Παρουσία Του Παπά Σιγά Σιγά Εγκαταλείφθηκε Εδώ Στην Ελλάδα, Όπου Σε Πάρα Πολλά Ποντιακά Χωριά Διατηρείται Ακόμη Αυτό Το Έθιμο.
Το Τραγούδι Που Συνοδεύει Το Χορό Δεν Ήταν Το Ίδιο Σ’ Όλες Τις Περιοχές Του Πόντου. Κοινό Γνώρισμα Όλων Όμως Ήταν Οι Συμβουλές, Οι Υποδείξεις, Οι Ευχές Αλλά Και Τα Παινέματα Προς Τη Νύφη.
Ο Χορός Είναι Ομαλός Και Απλός Σε Ρυθμό Δίσημο, Με Αργά, Ρυθμικά, Πλάγια Προς Τα Δεξιά Βήματα. Οι Χορευτές Κρατιούνται Από Τις Παλάμες, Στο Ύψος Των Ώμων Περίπου, Κρατώντας Στο Δεξί Τους Χέρι Από Μια Λαμπάδα Αναμμένη. Το Όνομα Του Χορού, Θήμισμα Ή Θήμιγμα, Προέρχεται Από Παράφραση Του Ρήματος Φημίζω (Θημίζω) —Αυξάνω Τη Φήμη Κάποιου, Σ’ Αυτή Την Περίπτωση Του Νιόπαντρου Ζευγαριού Και Κύρια Της Νύφης.
Τα Εφτά Μονοστέφανα Ζευγάρια —Καθαρά Χριστιανικός Συμβολισμός— Συμβολίζουν Τις Εφτά Μέρες Της Δημιουργίας, Της Οποίας Ενσάρκωση Πρέπει Να Αποτελέσει Το Καινούριο Ζευγάρι. Ο Επιπλέον Χορευτής Στον Κύκλο, Το Τεκ’, Το Μονόν, Είναι Γνώρισμα Της Αυξημένης Ευαισθησίας Στις Προλήψεις, Που Υπήρχε Στον Πόντο Όπως Και Σ’ Όλη Την Ελλάδα Τότε. Ήταν Η Άμυνα Στη Βασκανία Και Σε Κάθε Κακό Απ’ Το Οποίο Έπρεπε Να Προφυλαχθεί Το Νιόπαντρο Ζευγάρι.
Υπάρχουν Τρεις Παραλλαγές Στα Βήματα Του Χορού Στις Διάφορες Περιοχές Του Κεντρικού Και Ανατολικού Πόντου Καθώς Και Του Καρς Όπου Και Συναντάμε Το Χορό. Στην Πιο Σπάνια Από Τις Τρεις Το Πρώτο Βήμα Γίνεται Με Το Αριστερό Πόδι. Στις Άλλες Δύο Που Είναι Και Οι Πιο Κοινές Είτε Χρησιμοποιείται Το Χορευτικό Μοτίβο Του Χορού Ομάλ’ Είτε Έχουμε Αργόσυρτα Βήματα Συνεχώς Προς Τα Δεξιά. Σε Κάθε Περίπτωση Η Φορά Του Χορού Είναι Προς Τα Δεξιά. Τα Πιο Συνηθισμένα Τραγούδια Του Χορού Είναι Τα: «Εφτά Ζευγάρα Και Το Τακ Κρατούνε Τα Λαμπάδας…» Και «Θημί – Θημί Θημίζουμε Τον Νέγαμον Τη Νεγάμσαν, Σουμά Σα Ξημερώματα Και Τα Πετινολάλα.. » Στους Εφτά Κύκλους Που Πρέπει Να Κάνουν Οι Χορευτές Και Μετά Τα Πρώτα Λόγια Των Τραγουδιών Που Είναι Συγκεκριμένα, Ο Λυράρης Πήγαινε Μπροστά Σε Κάθε Ζευγάρι Το Οποίο Τραγουδούσε Παραινέσεις, Πολλές Φορές Αυτοσχέδιες, Προς Τους Νεόνυμφους Ή Και Αποκλειστικά Σε Έναν Από Τους Δύο. Συνήθως Τα Ζευγάρια Από Το Ένα Σόι Παραινούσαν Τη Νύφη Ή Το Γαμπρό Που Προέρχονταν Από Το Άλλο Σόι. Οι Παραινέσεις Αυτές Κάποιες Φορές Είχαν Και Χαρακτήρα Υπερβολής Ή Και Κωμικό Ακόμη «Τρανόν Τσακέλ Να Δίτα Τεν Και Σο Χωράφ Στείλτα Τεν!» Που Όμως Προκαλούσαν Και Την Αντίδραση-Απάντηση Από Το Άλλο Σόι «Τρανόν Τσακέλ Μη Δίτα Τεν Και Σο Χωράφ’ Μη Στείλτα Τεν!». Βέβαια Τέτοια Πειράγματα Και Παιγνιώδεις Αντιπαλότητες Μεταξύ Των Σογιών Βρίσκουμε Σε Πολλά Σημεία Του Ποντιακού Γάμου Και Με Πολλούς Και Ευφάνταστους Τρόπους (Από Πάλη Μεταξύ Δύο Νεαρών Από Κάθε Σόι Ως Κλέψιμο Κοτόπουλων Από Το Κοτέτσι Του Σπιτιού Των Γονιών Της Νύφης Από Τους Φίλους Του Γαμπρού!).
Κυριάκος Μωυσίδης

Το Θήμισμαν.

Έθιμο Των Χριστουγέννων, Της Πρωτοχρονιάς Και Των Θεοφανείων, Που Επικρατούσε Στις Περιοχές Των Σουρμένων Και Της Ματσούκας. Την Παραμονή Των Χριστουγέννων, Της Πρωτοχρονιάς Και Κατά Την Ημέρα Των Θεοφανείων, Ομάδες Από Νέους Και Έφηβους, Με Επικεφαλής Συνήθως Τον Έφορο Του Σχολείου, Επισκέπτονταν Όλα Τα Σπίτια. Μόλις Έφταναν Έξω Από Κάποιο Σπίτι, Ένας Από Όλους Άρχιζε Να Λέει Την Ευχή: «Ο Θεός Να Πολυχρονίζ’ Τον Κύριον» (Έλεγε Το Όνομα Του Νοικοκύρη), Και Οι Υπόλοιποι Έλεγαν «Αμήν». Έπειτα Έλεγαν Ευχές Και Για Τα Άλλα Αρσενικά Μέλη Της Οικογένειας. Αν Στο Σπίτι Υπήρχε Γυναίκα Έγκυος, Οι Θημιστάντ’ Έλεγαν Ευχές Και Για Το «Σιμαρλαεμένο», Δηλαδή Για Το Μωρό Που Ήταν Να Γεννηθεί.
Στη Ματσούκα, Τα Κάλαντα Των Χριστουγέννων Και Της Πρωτοχρονιάς («Χριστός Γεννέθεν», «Καλήν Εσπέραν»), Λέγονταν Θήμιγμαν (Θήμισμαν). Δηλαδή Έλεγαν Τη «Φήμη Της Γιορτής» Και, Κατά Κάποιο Τρόπο, Ευφημούσαν Το Νοικοκύρη.

Ο Γαμόστολος.

Η Γαμήλια Πομπή Που Σχηματιζόταν Στο Σπίτι Του Γαμπρού Και Ξεκινούσε Για Την Παραλαβή Της Νύφης. Την Αποτελούσε Μια Ομάδα Οπλισμένων Από 20-30 Παλικάρια Με Έναν Αρχηγό, Που Βάδιζε Σε Αρκετή Απόσταση Από Την Πομπή. Κατά Διαστήματα Τα Παλικάρια Πυροβολούσαν Ομαδικά Με Εντολή Του Αρχηγού. Αυτά Τα Ομαδικά Πυρά Λέγονταν Τονανμάδες Και Τόνιζαν Τη Μεγαλοπρέπεια Και Τον Πανηγυρικό Χαρακτήρα Της Τελετής. Τους Οπλισμένους Ακολουθούσαν Οι Γέροι Πάνω Στα Άλογα, Ο Γαμπρός Πάνω Σε Κόκκινο Ή Άσπρο Άλογο Έχοντας Ως Οδηγό Του Τον Κουμπάρο. Ο Γαμπρός Περιστοιχιζόταν Από Συγγενείς Και Φίλους Και Από Τις Παρανυφάδες, Οι Οποίες Ήταν Νιόπαντρες Και Φορούσαν Τα «Νεγαμ’κα» Τους, Δηλ. Τη Νυφική Τους Στολή, Και Τέλος Ακολουθούσε Η Υπόλοιπη Πομπή Που Λεγόταν «Οψίκ».
Κατά Τη Διαδρομή, Η Πομπή Σταματούσε Σε Διάφορα Σημεία, Όπως Σε Σταυροδρόμια, Σε Ρεματιές, Σε Γεφύρια Και Ο Γαμπρός Έβγαζε Από Το Ζωνάρι Του Το Τριγών’ Και Το Πετούσε Σαν Ξόρκι Για Την Εξουδετέρωση Των Κακών Πνευμάτων.

Του Γάμου Το Φαϊν.

Έδεσμα Με Υλικά Κρέας, Ρεβίθια, Κρεμμύδι, Σκόρδο, Πιπέρι Μαύρο, Σάλτσα, Λάδι. Το Κρέας Βράζει Για Λίγο Και Μετά Προστίθενται Και Τα Ρεβίθια. Στη Συνέχεια Προστίθεται Το Κρεμμύδι, Το Σκόρδα, Το Πιπέρι, Η Σάλτσα Και Το Λάδι Και Βράζουν Όλα Μαζί. Το Παρασκεύασμα Αυτό Είναι Ιδιαίτερα Μεγάλης Βιολογικής Αξίας Καθόσον Συνδυάζει Τις Ζωικές Πρωτεΐνες Του Κρέατος Με Τις Φυτικές Των Οσπρίων, Γεγονός Που Καθιστά Το Φαγητό Αυτό Δύσπεπτο.
Στον Πόντο Τα Ρεβίθια Με Το Κρέας Συνοδεύονται Με Πιλάφι Από Ρύζι Είτε Χωριστά Είτε Αναμιγμένα. Έτσι, Αραιώνεται Η Μεγάλη Ποσότητα Των Πρωτεϊνών Και Το Έδεσμα Γίνεται Πλέον Περισσότερο Εύπεπτο. Μάλιστα, Ρεβίθια Με Κρέας Σε Συνδυασμό Με Πιλάφι Από Ρύζι Προσφερόταν Σε Όλους Τους Καλεσμένους Στους Γάμους (Γαμοφόρους) Όταν Οι Ανάγκες Για Σωματική Στήριξη Ήταν Αυξημένες. Για Το Λόγω Αυτό Ήταν Γνωστό Και Ως «Του Γάμου Το Φαΐν».

Το Γαμπροκούρ’(Ιν).

Χοντρό Κούτσουρο Που Κοβόταν Δύσκολα. Κατά Την Ποντιακή Συνήθεια, Ένα Τέτοιο Κούτσουρο Έπρεπε Να Σχίσει Ο Γαμπρός Πριν Από Το Γάμο Του, Για Ν’ Αποδείξει Ότι Είναι Σε Θέση Να Αναλάβει Τα «Οικογενειακά Βάρη». Το Σχίσιμο Του Κούτσουρου Από Τον Γαμπρό Γινόταν Με Τσεκούρι Στην Αυλή Του Πεθερού Του, Μπροστά Στους Γειτόνους, Που Τον Επευφημούσαν.

Τα Γαμπρολάλια.

Οι Επισκέψεις Που Έκανε Γενικά Ο Μνηστήρας Στο Σπίτι Των Γονιών Της Μνηστής Του, Έπειτα Από Πρόσκλησή Τους, Γιατί Με Δική Του Πρωτοβουλία Δεν Επιτρεπόταν Να Επισκεφθεί Τα Πεθερικά Του.
Στα Γαμπρολάλια Πήγαιναν Επίσης Και Οι Γονείς Του Γαμπρού Και Μερικοί Στενοί Συγγενείς Τους, Προς Τους Οποίους Οι Γονείς Της Νύφης Παρέθεταν Γεύμα. «Γαμπροκάλεσμαν».

Το Γαμπρόφουστρο.

Γαμήλια Συνήθεια Των Ποντίων Την Ημέρα Του Γάμου, Σύμφωνα Με Την Οποία Οι Συγγενείς Της Νύφης Έβαζαν Μπροστά Στο Γαμπρό Και Στον Κουμπάρο, Πριν Τους Επιτρέψουν Να Μπουν Στο Σπίτι Της Νύφης, Ένα Ταψί Με Το Γαμπρόφουστρο, Δηλαδή Αβγά Τηγανισμένα Σε Βούτυρο, Και Αυτοί Ήταν Υποχρεωμένοι Να Το Πληρώσουν.

Το Κουνοχάρο(Γ)Μαν.

Έθιμο Που Επικρατούσε Σε Πολλά Μέρη Του Πόντου Ως Τα Τέλη Του 19ου Αι. Κατ’ Αυτό, Όταν Δύο Φιλικές Οικογένειες Αποκτούσαν Παιδιά —Αγόρι Η Μια Και Κορίτσι Η Άλλη— Χάραζαν Στις Κούνιες Των Βρεφών Ένα Σημάδι, Που Είχε Τη Θέση Αρραβώνα. Από Εκείνη Την Ημέρα Οι Δύο Οικογένειες Συμπεθέριαζαν. Ενδεικτικό Σημείο Του Συμπεθεριού Ήταν Το «Τεγιέν Ψωμίν», Δηλ. Όταν Ζύμωναν Στο Ένα Σπίτι, Έστελναν Στο Άλλο Ένα Καρβέλι Ψωμί.

Το Γαμπροκάλεσμαν.

Η Πρόσκληση Για Γλέντι Που Γίνεται Από Τους Γονείς Της Αρραβωνιαστικιάς Στον Αρραβωνιαστικό Της Και Τους Γονείς Του. Σημαίνει Επίσης Και Την Πρόσκληση Που Έκαναν Οι Γονείς Της Νύφης Στους Νιόπαντρους Την 7η Μέρα Μετά Το Γάμο Τους. Κυριαρχεί Εδώ Η Επιστροφή Της Νύφης Στο Πατρικό Σπίτι, Γι’ Αυτό Και Η Φράση: «Η Νύφε Εκλώστεν Σ’ Εφτά» (Η Νύφη Επέστρεψε Την Έβδομη Μέρα).

Τα Εφτά.

Λεγόταν Επίσης Και Λαλέματα Ή Συμπεθέρια. Ήταν Η Επίσκεψη Που Έκανε Ο Γαμπρός Στα Πεθερικά Του Εφτά (Σπάνια Δεκαπέντε) Μέρες Από Την Κυριακή Του Γάμου. Η Επίσκεψη Αυτή Λεγόταν Επίσης Και Αντίχαρα. Μαζί Με Τους Νιόπαντρους Πήγαιναν Στα Πατρικό Σπίτι Της Νύφης Και Άλλοι Συγγενείς Του Γαμπρού, Γύρω Στα 8-15 Άτομα, Στα Οποία Παρέθεταν Τραπέζι.
Η Επιστροφή Αυτή Της Νύφης Στο Πατρικό Της Σπίτι Εκφραζόταν Με Τη Φράση «Η Νύφε Εκλώστεν Σ’ Εφτά» (Στις 7 Μέρες Γύρισε). Το Γαμήλιο Τούτο Έθιμο Συμβόλιζε Και Τόνιζε Την Ανάγκη Για Διατήρηση Των Στενών Συγγενικών Δεσμών Ανάμεσα Στις Οικογένειες Που Συμπεθέριαζαν.

Τα Γαρσιλαέματα.

Ποντιακό Έθιμο Στους Χορούς, Ιδίως Του Γλεντιού Που Γινόταν Ευθύς Μετά Το Γάμο Στο Σπίτι Του Γαμπρού, Κατά Το Οποίο Ο Λυράρης Γονάτιζε Μπρος Στο Χορευτή Για Να Του Δώσει Χρήματα (Αμοιβή).

Το Αποκαμάρωμαν.

Ποντιακό Έθιμο Που Γινόταν Μετά Το Γαμήλιο Δείπνο. Λεγόταν Επίσης Και Ξεσκέπασμαν Ή Ξεσκεπάσματα. Ο Παπάς, Αφού Διάβαζε Μια Ευχή, Με Την Άκρη Του Ξίφους Του Χατζή-Μπαση Ανασήκωνε Ως Ένα Σημείο Το Καμαρωτέρ’, Το Οποίο Στη Συνέχεια Το Απέσυρε Ο Χατζή-Μπασης Συμπληρώνοντας Έτσι Το Αποκαμάρωμαν Της Νύφης.
Στη Ματσούκα Του Πόντου Το Αποκαμάρωμαν Γινόταν Από Τον Κουμπάρο. Οδηγούσαν Τη Νύφη Στη Μέση Της Αίθουσας Και Ο Κουμπάρος Σήκωνε Τη Μεταξωτή Καλύπτρα, Που Μισόκρυβε Τα Πρόσωπο Της Νύφης, Και Αναφωνούσε Αιχτρίασεν! (Έφεξε).

Τα Γανώνα, Και Γανώλα.

Είδος Δοσίματος Του Γαμπρού Στα Γονικά Της Νύφης. Ήταν Το Αντίστοιχο Των Αρχαίων «Έδνων» Που Αναφέρονται Στον Όμηρο, Ή «Θωρέτρων». Πρέπει Να Πούμε Πως Ο Θεσμός Της Προίκας, Όπως Τον Εννοούμε Σήμερα, Δεν Υπήρχε Στον Πόντο. Αντίθετα, Ο Γαμπρός Στην Πρώτη Του Αίτηση Γάμου Πρόσφερε Αυτόβουλα Ή Όταν Του Ζητούσαν Οι Γονείς Της Κόρης, Δώρα: Αγρούς Ή Βόδια Ή Χρήματα. Στην Αμισό Μάλιστα, Όπως Και Στην Περιοχή Του Καρς, Κιμισχανάς Κτλ. Προτιμούσαν Ανάμεσα Σε Πολλούς Υποψήφιους Εκείνον Που Ήταν Ο Πλουσιοπάροχος. Γινόταν Με Άλλα Λόγια Ένα Είδος Πλειοδοσίας. Στο Καρς Επίσης Και Αλλού Από Τα Γανώνα, Όταν Αυτά Ήταν Σε Χρήμα, Έπαιρναν Από Ένα Μικρό, Έστω, Μερίδιο Και Όλοι Της Γενιάς Της Κόρης.
Τα Γανώνα Καταβάλλονταν Στο Λογόπαρμαν Ή Νυφόπαρμαν Και Πάντως Πριν Την Στέψη. Έχει Παρατηρηθεί Πως Τα Γανώνα Αντιστάθμιζαν Κατά Έναν Τρόπο Τα Χαμένα Και Μάλιστα Πρόωρα, Εργατικά Χέρια Του Πατέρα, Με Την Παντρειά Της Κόρης Του.
Το Έθιμο Διατηρήθηκε Μέχρι Τον Ξεριζωμό Των Πληθυσμών Από Τον Πόντο. Σημειώνεται Ότι, Όταν Τα Γανώνα Καταβάλλονταν Σε Χρήμα Λίγο Πριν Την Έξοδο Της Νύφης Από Το Πατρικό Σπίτι, Ανάλογα Με Το Ύψος Του Χρηματικού Ποσού (Που Βρισκόταν Σε Αναλογία Με Την Ομορφιά Της Νύφης), Που Έδινε Η Πλευρά Του Γαμπρού Στον Πατέρα Της, Η Νύφη Έπερνε Και Ένα Ιδιαίτερο Επίθετο: Αν Κατέβαλαν Γι’ Αυτήν Τριακόσια, Την Έλεγαν «Τριακοσού», Αν Πεντακόσια «Πεντακοσού» Κτλ.

Το Οψίκ(Ιν).

Η Συνοδεία Που Παίρνει Τη Νύφη Από Το Σπίτι Των Γονιών Της Και Την Οδηγεί Στην Εκκλησία. Λέγεται Ακόμη Και Ψίκι. Η Λέξη Αναφέρεται Και Στο Γνωστό Δημώδες Άσμα:
Το Πέραν Κα Κατήβαιναν
Τοι’ Κωνσταντή Τα Ψίκα•
Είχεν Σεράντα Φλάμπουρα,
Πενήντα Παιγνιτόρα.
—Σταθή-, Σταθήτεν, Φλάμπουρα,
Για Σώστεν, Παιγνιτόρα…
Το Ψίκι Του Γαμπρού, Επικεφαλής Του Οποίου Συχνά Ήταν Μόνο Ο Κουμπάρος, Είχε Μουσικά Όργανα Και Οργανοπαίκτες Και Απαραιτήτως Λύρα. Οι Συνοδοί Χόρευαν Κι Έπιναν Στη Διάρκεια Της Πορείας Προς Το Σπίτι Της Νύφης Κι Έπειτα Προς Την Εκκλησία. Ο Γαμπρός Και Ο Κουμπάρος, Αν Η Νύφη Ήταν Από Άλλο Χωριό, Πήγαιναν Να Την Πάρουν Με Άλογα Καλοξυστρισμένα Και Στολισμένα. Αν Οι Αποστάσεις Ήταν Μικρές, Το Οψίκι Όδευε Πεζό.

Το Στρατοδέσιμον.

Έθιμο Κατά Το Οποίο Κλείνεται Ο Δρόμος Απ’ Όπου Θα Περνούσε Ο Γαμπρός Με Σχοινί Τεντωμένο Ή Με Ένα Λεπτό Δοκάρι. Οι Δράστες Ήταν Φίλοι Του Γαμπρού Ή Παιδιά. Ελευθέρωναν Το Πέρασμά Του, Μόνο Όταν Ο Γαμπρός Τούς Έδινε Φιλοδώρημα.

Τα Παιδοστρόφα.

Το Γλέντι Που Γινόταν Στο Σπίτι Του Κουμπάρου Τη Δεύτερη Μέρα Του Γάμου, Στο Οποίο Έπαιρναν Μέρος Οι Γονείς Και Οι Φίλοι Των Νιόπαντρων. Γενικά Προσκαλεσμένοι Σ’ Αυτό Ήταν Όλοι Όσοι Είχαν Πάρει Μέρος Στο Θήμιγμαν. Στην Άγουρσα Τα Παιδοστρόφα Γίνονταν Το Επόμενο Σάββατο Από Το Γάμο, Ενώ Στη Λιβερά Τη Δευτέρα Το Βράδυ, Μετά Το Γάμο.

Τα Παραμόνα.

Λέξη Με Πολλαπλή Σημασία. Καταρχήν, Παραμόνα Ήταν Οι Επόμενες Μετά Τον Τοκετό Μέρες Παραμονής Της Λεχώνας Στο Σπίτι Της, Μέρες Που Η Κατάστασή Της Απαιτούσε Ιδιαίτερες Φροντίδες Και Ευκολίες Στις Σπιτικές Δουλειές, Για Να Αναρρώσει Χωρίς Επιλόχειους Πυρετούς Και Άλλα Προβλήματα. Οι Μέρες Αυτές Έφταναν Ως Τη Βάπτιση Του Νεογέννητου, Που Κάποτε Γινόταν Οκτώ Ή Δέκα-Δεκαπέντε Μέρες Μετά Τον Τοκετό. Στο Διάστημα Αυτό Γίνονταν Οι Συγχαρητήριες Επισκέψεις Στη Λεχώνα Από Τις Συγγένισσες, Γειτόνισσες, Φίλες, Συγχωριανές. Προσέρχονταν Οι Γυναίκες Με Εκλεκτά Φαγητό, Όπως «Μακαρίνα», «Φούστορον» (Ομελέτα), «Σιτλίν» (Ρυζόγαλο), Χαλβά Και Προπαντός Γαλακτοκομικά. Τα Έφερναν Μέσα Σε Καθαρά Σκεύη, Τοποθετημένα Πάνω Σε Δίσκο, Σκεπασμένα Μάλιστα Με Κάτασπρη Πετσέτα. Στις Φτωχές Οικογένειες Και Τις Στερημένες Πρόσφεραν Όλες Οι Γυναίκες Του Χωριού Γάλα, Για Να Έχει Η Λεχώνα Βούτυρο, Μυζήθρα Κτλ.
Οι Ευχές Που Συνόδευαν Τις Προσφορές Και Απευθύνονταν Στους Στενούς Συγγενείς Του Νεογέννητου, Ήταν Του Τύπου:
Φως Τ’ Ομμάτα ‘Σουν (Φως, Χαρά Στα Μάτια Σας), Ο Θεόν Να Χαρίζ’ Σας Ατό (Ο Θεός Να Σας Το Χαρίσει, Να Ζήσει). Στη Μητέρα Εύχονταν: Περαστικά Κι Άμον Σίδερον (Περαστικά Και Σιδερένια) Ή Χαϊρλίδικον Το Μωρό Σ’ Και Καλοπίταγον (Προκομμένο Να Γίνει Το Παιδί Σου Και Πρόθυμο, Για Δουλειές).
Αν Με Τις Επισκέψεις Αυτές Μαζεύονταν Πολλά Φαγώσιμα Και Υπήρχε Φόβος, Στις Ζεστές Μέρες Του Καλοκαιριού, Να Χαλάσουν, Κάθονταν Όσοι Νηστικοί, Μικροί Μεγάλοι, Συγγενείς Και Γείτονες, Και Τα Κατανάλωναν.
Σε Περιπτώσεις Που Η Λεχώνα Δεν Είχε Ανθρώπους, Ιδίως Γυναίκες (Πεθερά, Κουνιάδες) Μες Στο Σπίτι, Οι Επισκεπτόμενες Γυναίκες Προθυμοποιούνταν Να Βοηθήσουν Σε Δουλειές, Όπως Το Πλύσιμο Ρούχων Ή Σκευών, Το Ράψιμο, Το Ζύμωμα Κτλ.
Συνέπεια Όλων Αυτών Ήταν Να Λέγονται Παραμόνα Και Οι Συγχαρητήριες Επισκέψεις (Επήγα Σα Παραμόνα) Καθώς Και Τα Προσφερόμενα Εδέσματα, Εξ Ου Και Η Λογοπαικτική Φράση Όσων Παινεύονταν: Εγώ Έφαγα Και Α Σα Παραμόνα Μ’.
Τέλος Παραμόνα Λεγόταν Και Το Συμπόσιο Που Γινόταν Στη Βάφτιση Βρέφους, Εξ Ου Και Η Ευχή Που Δινόταν Σε Μια Γυναίκα: Τα Παραμόνα Σ’ Να Τρώγω, Που Σημαίνει «Εύχομαι Να Γεννήσεις Παιδί, Να Γίνεις Μητέρα Και Να Φάμε Στα Βαφτίσια Του».
Σάββας Παπαδόπουλος

Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια Του Ποντιακού Ελληνισμού, Εκδ. Μαλλιάρης.
http://pontiakilelapa.wordpress.com/

‘Τα Όργανα του Πόντου’

‘Τα Όργανα του Πόντου’

Μουσικά Όργανα.

Κεμεντζές

Ο λαϊκός τεχνίτης που την κατασκευάζει μπορεί να είναι και λυράρης. Ως ύλη χρησιμοποιεί ξύλο από δαμασκηνιά (κοκκύμελον), μουριά ή άρκευθο (αρτούτζ). Δεν λείπουν οι κατασκευές και από ξύλο άλλων δέντρων. Λέγεται πάντως ότι η πιο γλυκόλαλη λύρα γίνεται από δαμασκηνιά. Βασικό στοιχείο στο σώμα της λύρας είναι το καπάκι, για το οποίο χρησιμοποιείται «χάρτωμαν» (λεπτή σανίδα) από έλατο. Οι χορδές (τρεις συνολικά) κατασκευάζονται από έντερο ζώου. Πιο λεπτή η ψιλή χορδή, το «ζιλ’». Μεταγενέστερα χρησιμοποιούνται μετάξινες χορδές και τελευταία οι ατσάλινες. Κατασκευάζονται λύρες με τις ονομασίες Κεμανές, Ζιλ, Ζιλογάπανον και Γαπάν.

Αγγείον

Κατασκευάζεται από δέρμα προβάτου ή κατσικιού κατάλληλα επεξεργασμένο. Πρόκειται για πέτσινο αεροθάλαμο με δύο τρύπες. Στη μια τοποθετείται ένα καλάμι με τέτοιο τρόπο ώστε, φυσώντας ο οργανοπαίκτης από αυτό, να γεμίζει ο άσκαυλος με αέρα, αλλά να εμποδίζεται η εξαγωγή του. Στην άλλη τρύπα τοποθετείται δίδυμος αυλός με τις καθορισμένες τρύπες

Ζουρνά

Κατασκευάζεται από διάφορα ξύλα. Χωρίζεται σε δύο τμήματα. Το ένα, το επιστόμιο με διπλό γλωσσίδι, γνωστό στην ποντιακή ως «ο πετεινόν», μικρό στο μέγεθος, τοποθετείται στο επάνω μέρος του οργάνου. Στο δεύτερο τμήμα, που είναι και μεγαλύτερο σε μήκος και η απόληξή του είναι χωνοειδής, είναι ανοιγμένες οι καθορισμένες τρύπες (7 επάνω, Ι κάτω).

Νταούλ
Ο σκελετός του έχει σχήμα κυκλοτερές, όπου στις πλάγιες πλευρές του τοποθετούνται, τεζαρισμένα με σχοινιά, κατεργασμένα δέρματα, συνήθως από βόδι ή γάιδαρο. Κατασκευάζονται και δύο κρόταλα, το ένα χοντρό για το κύριο χτύπημα που δίνει και το ρυθμό και το άλλο λεπτή βίτσα με την οποία δίνεται κατά κάποιο τρόπο η μελωδία του σκοπού.

χειλαύλ(ιν)

Κι αυτό κατασκευάζεται από ξύλο, ιδίως από σαμπούκο (κουφόξυλο). Είναι η γνωστή Φλογέρα.

Κεμανέ
Στην κατασκευή του μουσικού αυτού οργάνου ισχύουν όσα ειπώθηκαν για τη λύρα. Μόνο που το μέγεθος εδώ είναι μεγαλύτερο και οι χορδές περισσότερες (5-8). Στην κεμανέ, εκτός από τις κανονικές χορδές, υπάρχουν και οι βοηθητικές, που τοποθετούνται κάτω από τις κανονικές και οι οποίες απλώς πάλλονται χωρίς να αγγίζονται ποτέ από τα δάχτυλα του οργανοπαίκτη. Τόσο η κεμανέ, όσο και η λύρα παίζονται με δοξάρι, οι τρίχες του οποίου είναι παρμένες από ουρά βαρβάτου αλόγου. Ο λόγος είναι ότι το βαρβάτο άλογο δεν κατουράει την ουρά του, σε αντίθεση με το θηλυκό, γι’ αυτό και διατηρούνται ζωντανές και σκληρές, κατάλληλες για παραγωγή καλύτερου ήχου.

Στοιχεία έχουν δανειστεί από τους Ακρίτες

ΠΗΓΗ  http://pontiakilelapa.wordpress.com/